Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
SOSNKOWSKI, Kazimierz.



SOSNKOWSKI Kazimierz

Generał broni.



Pseudonimy: "Baca", "Godziemba", "Józef", "Józef Godziemba", "Ryszard", "Szef".

Urodzony: w 1885 roku.

Zmarł: 11 października 1969 r., w Arundel (Kanada).


Promocje:

Generał broni.: 10 listopada 1936 r.
Generał dywizji.: 3 maja 1922 r. (ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r.)
Generał brygady (generał podporucznik).: 16 listopada 1918 r.
Pułkownik.: 10 maja 1916 r.
Podpułkownik.: 9 października 1914 r.


Funkcje:

Komendant Organizacji Bojowej PPS w Okręgu Warszawskim.: czerwiec 1906 - ??
Komendant Organizacji Bojowej PPS w Okręgu Radomskiego.: 1906 r.
Komendant Organizacji Bojowej PPS w Zagłębiu Dąbrowskim.: ?? - styczeń 1907 r.
Członek Rady Głównej Związku Walki Czynnej.: czerwiec 1908 - ??.
Szef sztabu Komendy Gównej Związku Walki Czynnej.: czerwiec 1912 - ??
Współzałożyciel Związku Strzeleckiego "Strzelec".: 1910 r.
Szef sztabu I Brygady Legionów Polskich.: ?? - 1916 r.
Członek Rady Pułkowników.: 14 lutego 1916 - ??
Dowódca Okręgu Generalnego Warszawa.: 16 listopada 1918 - ??
Honorowy dowódca 7 Pułku Ułanów Lubelskich.: 4 marca 1919 - ??
Dowódca Armii Rezerwowej.: 25 maja - 12 czerwca 1920 r.
Wiceminister Spraw Wojskowych.: 10 luty - lipiec 1920 r.
Minister Spraw Wojskowych.: 9 sierpnia 1920 - 1924 r. Dowódca Okręgu Korpusu VII Poznań.: kwiecień 1924 - 15 marca 1927 r.
Przewodniczący Sądu Honorowego dla Generałów.: ?? - ??
Inspektor Armii "Podole".: 15 marca 1927 - ??
Inspektor Armii "Wołyń".: 15 marca 1927 - ??
Inspektor Armii "Polesie".: 1928 r.
Przewodniczący Wyższej Szkoły Wojennej.: 1932 - 1939 r. Przewodniczący Komitetu ds. Uzbrojenia i Sprzętu.: ?? - wrzesień 1939 r.
Kanclerz Kapituły Orderu Odrodzenia Polski.: 5 września 1936 - ??
Dowódca Frontu Poludniowego.; 10 - 22 września 1939 r.
Minister bez teki.: 1939 - 25 lipca 1941 r.
Przewodniczący Komitetu Rady Ministrów do Spraw Kraju.: 8 listopada 1939 - ??
Komendant Głównt Związku Walki Zbrojnej.: 13 listopada 1939 - 30 czerwca 1940 r.
Następca Prezydenta RP.: 1939 - sierpień 1944 r.
Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych.: 8 lipca 1943 - 30 września 1944 r.
Generalny Inspektor Sił Zbrojnych.: 8 lipca 1943 - 30 września 1944 r.

Opinie:

Juliusz Kaden-Bandrowski w 1915 r.:

"Któż by przypuścił, że ten surowy, wysoki, pysznie zbudowany oficer, pamiętający w przeciągu długiego czasu każdą minutę wydanego rozkazu, nazwę każdej miejscowości, rozmieszczenie każdego plutonu w czasie walki, że ten tak surowy szef sztabu jest zamiłowanym wielbicielem sztuk pięknych. Kocha muzykę, lubi szarówką dopaść fortepianu na jakiejś kwaterze i grać Szumana, Szopena, obchodzą go jak najżywiej nowe szkoły malarskie, a literaturę rozumie, jakby się miłości słowa uczył we Francji.
[...] W czasie bitwy pamięć podpułkownika Sosnkowskiego i orientacja jak gdyby pomnażały się jeszcze. Jest wielką radością śledzić, jak poniekąd uprzedza on sprawozdania ordynansów, odgadując sytuację frontu. Zaś dumnym może być, kto podczas długiej bitwy dotrzymał Szefowi sztabu placu we współpracy. Nie zna on wówczas ani odpoczynku, ani wytchnienia."


Notatki:

Syn Józefa Bogdana i Zofii z domu Drabińskiej. Pochodził z rodziny szlacheckiej, wywodzącej z Podlasia, legitymującej się herbem Godziemba. Jego ojciec był inżynierem chemikiem, piastował funkcję kierownika w warszawskiej probierni. Był również z zamiłowania muzykiem i kompozytorem, dyrektorem Towarzystwa Muzycznego w Warszawie. Matka Kazimierza Sosnkowskiego również pochodziła z rodziny szlacheckiej, była córką właściciela folwarku Gintowce, znajdującego się na Żmudzi (niedaleko miasta Telsze). Początkowo, wraz z rodzicami, Sosnkowski mieszkał w Warszawie przy ulicy Rymarskiej.

Od 1896 r., uczęszczał do V Klasycznego Gimnazjum w Warszawie. Ukończył osiem klas tej szkoły. Podejrzewany przez władze carskie o przynależność do nielegalnego kółka samokształceniowego, otrzymał z zachowania niską ocenę dostateczną, przez co nie mógł uzyskać matury w Warszawie. Z tego powodu przeniósł się do Petersburga. Tam w październiku 1903 rozpoczął naukę w XII gimnazjum klasycznym. Maturę zdał ze złotym medalem, co było niemałym osiągnięciem dla ucznia, który do wspomnianej szkoły chodził jedynie przez rok.
Do Warszawy powrócił w 1904 r. Pierwotnie planował ponownie udać się do Petersburga, pragnąc rozpocząć tam studia na politechnice. Wkrótce jednak zrewidował te zamiary, ze względu na nastroje rewolucyjne panujące w Królestwie Polskim. Postanowił dostać się na wydział architektury Instytutu Politechnicznego w Warszawie.

Od początku 1905 r., rozpoczął aktywną działalność niepodległościową w Polskiej Partii Socjalistycznej, gdzie działał pod pseudonimem "Ryszard". Ze względu na strajk szkolny w Królestwie Polskim, szkoły średnie i wyższe zostały zamknięte, w tym także Instytut Politechniczny. To pozwoliło mu skupić się wyłącznie na aktywności w PPS. Wkrótce jego tropem ruszyła carska policja, co sprawiło, że musiał udać się do Galicji. Przez pewien czas mieszkał w Krakowie, gdzie próbował nawiązać kontakt z Józefem Piłsudskim.

W lutym 1906 r. brał udział w VII zjeździe PPS we Lwowie. Podczas tego wydarzenia doszło do pierwszego spotkania z Piłsudskim. Postać ta wywarła na nim wielkie wrażenie.
Podczas zjazdu doszło do rozłamu w partii, z którego wyłoniły się dwie organizacje: PPS-Lewica i PPS-Frakcja Rewolucyjna. Ta druga złożona z sympatyków Piłsudskiego, kładąca nacisk na antycarską działalność bojową. Sosnkowski opowiedział się po stronie Piłsudskiego i wstąpił do Organizacji Bojowej PPS (OB PPS). Po powrocie do Krakowa, obaj rewolucjoniści odbyli pierwszą, długą rozmowę, która stała się początkiem ich długoletniej współpracy politycznej i wojskowej, a także przyjaźni.

Od czerwca 1906 r., był już komendantem OB PPS Okręgu Warszawskiego. Zdekonspirowany jesienią tego roku i ścigany, musiał opuścić Warszawę. Został komendantem Organizacji Bojowej PPS Okręgu Radomskiego. Poza działalnością bojową, był już wówczas także tzw. "Okręgowcem" organizacji ogólnej w dziale organizacyjno-agitacyjnym, co wiązało się z obowiązkiem m.in. wygłaszania politycznych przemówień na wiecach i demonstracjach fabrycznych. To spowodowało kolejną dekonspirację. Sosnkowski został więc przeniesiony na stanowisko komendanta okręgu OB w Zagłębiu Dąbrowskim.

W styczniu 1907, ze względu na wygaszenie nastrojów rewolucyjnych, Sosnkowski podjął decyzję o wystąpieniu z Organizacji Bojowej PPS i wyjeździe do Szwajcarii, a następnie Włoch, gdzie próbował kontynuować studia. Od kwietnia 1907 pracował w bibliotece Uffizich we Florencji, chcąc studiować architekturę na politechnice w Mediolanie. Ze względu na problemy finansowe, ostatecznie we wrześniu 1907 trafił na wydział architektury Politechniki Lwowskiej.
W tym samym czasie poślubił Stefanię Sobańską. We Lwowie prowadził kółka studenckie i tworzył szkołę Organizacji Bojowej PPS. W tym czasie używał pseudonimu Józef. Stopniowo odszedł od działalności politycznej i całkowicie skupił się na szkoleniu wojskowym.

W 1908 r. zorganizował z własnej inicjatywy Związek Walki Czynnej i kierował nim do czasu przekazania nad nim władzy Józefowi Piłsudskiemu. Powstały w dwa lata później Związek Strzelecki "Strzelec", który był jawnym odpowiednikiem Związki Walki Czynnej, powstał również po części z jego inicjatywy.
Równolegle z działalnością w ZWCz i Związku Strzeleckim, Sosnkowski kontynuował studia. Zadanie miał jednak utrudnione, ze względu na częste wyjazdy, również zagraniczne. Egzaminy końcowe zaplanowane były na jesień 1914 r., jednak jego edukację przerwał wybuch I wojny światowej. Koordynował mobilizację organizacji strzeleckich, zarządzoną nocą z 1 na 2 sierpnia 1914 r. Odprawił także pierwszy patrol strzelecki Władysława Beliny-Prażmowskiego, a także wymarsz Pierwszej Kompanii Kadrowej (6 sierpnia 1914 r.).
Oddział ten następnie został przekształcony w w 1 Pułk Strzelców, potem w 1 Pułk Legionów Polskich i w I Brygadę Legionów Polskich. Został zastępcą Komendanta Piłsudskiego. Do 1916 r., był również szefem Sztabu I Brygady Legionów, awansując w tym czasie do stopnia pułkownika.

14 lutego 1916 r., Sosnkowski wszedł w skład Rady Pułkowników (razem z m.in. Józefem Hallerem, Bolesławem Roją i Edwardem Śmigłym-Rydzem), której celem było uniezależnienie od zwierzchnictwa Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego, kierowanego przez zwolennika współpracy z Austro-Węgrami i Niemcami - Władysława Sikorskiego i prowadzenie rozmów na temat przyszłej niepodległości Polski bezpośrednio z władzami austro-węgierskimi.

Po tzw. kryzysie przysięgowym został 22 lipca 1917 r., aresztowany razem z Piłsudskim. Następnie zostali wywiezieni przez Poznań i Piłę do Gdańska, gdzie ich rozdzielono. Był przetrzymywany 4 dni w tamtejszym więzieniu, skąd 6 sierpnia trafił do twierdzy w Wesel. 22 sierpnia został osadzony w twierdzy w Magdeburgu.
Trafił do więzienia wyższego sądu wojskowego (Oberkriegsgerichtgefängnis)[22], a Piłsudski przebywał w tamtejszej cytadeli. Początkowo obaj wojskowi nie mieli kontaktu, jednak po roku Sosnowskiego przeniesiono do pawilonu, w którym wcześniej osadzono Komendanta. Obu więźniów traktowano dobrze – mieli możliwość przeprowadzania długich dyskusji, gry w szachy, spacerowania, a nawet wychodzenia pod eskortą poza obszar cytadeli. Ze względu na wystąpienia rewolucyjne w Niemczech, obaj zostali zwolnieni 8 listopada 1918, pociągiem przewiezieni do Berlina, a następnie do Warszawy.

16 listopada 1918 r., został mianowany generałem brygady i dowódcą Okręgu Generalnego Warszawa. Pełnił również funkcję wiceministra spraw wojskowych, a od 25 maja do 12 czerwca 1920 r. dowodził Armią Rezerwową na froncie.
W latach 1920 - 1924, z krótką przerwą, był ministrem spraw wojskowych, a od kwietnia 1924 r., dowódcą OK VII Poznań. Podczas przewrotu majowego należał do bliskich współpracowników Marszałka, nie mógł jednak zaakceptować wystąpienia przeciwko legalnej władzy, co pchnęło go do próby samobójstwa. Od tego czasu zaczęły się rozchodzić jego drogi z Piłsudskim.

Po długiej rekonwalescencji i wyleczeniu wrócił do służby. 15 marca 1927 r., Prezydent Ignacy Mościcki zwolnił go ze stanowiska dowódcy Okręgu Korpusu Nr VII i mianował inspektorem armii z siedzibą w Warszawie. W czasie wojny był przewidziany na stanowisko dowódcy Armii „Podole”, a od 1928 – Armii „Polesie”.
Pomimo rozluźnienia stosunków z Piłsudskim, w kolejnych latach zastępował marszałka podczas jego zagranicznych urlopów, pełniąc obowiązki Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych w okresie od grudnia 1930 do marca 1931 (wyjazd Piłsudskiego na Maderę) oraz w marcu 1932 (urlop marszałka w Egipcie). Od 1928 r., był przewodniczącym Komitetu ds. Uzbrojenia i Sprzętu, będącego organem doradczym GISZ-u.
Zaangażował się również w tworzenie planu strategicznego, który miał być realizowany w przypadku ataku ze wschodu. Wraz z żoną marszałka, Aleksandrą Piłsudską, był inicjatorem utworzenia Głównej Komisji dla Odznaczeń za Pracę Niepodległościową, przyznawanych w 10 rocznicę odzyskania niepodległości.

Po śmierci Piłsudskiego 12 maja 1935 r., nie mógł ułożyć sobie stosunków z Edwardem Rydzem-Śmigłym, czego dowodem może być pozostanie bez przydziału wojskowego przed nadchodzącą wojną. Sosnkowski wydawał się być jednym z najbardziej pasujących na stanowisko dowódcze. To zapewne dlatego został odsunięty na boczny tor, gdy dzielono się schedą do Józefie Piłsudskim.
We wrześniu 1939 r., dowodził Frontem Południowym na linii Przemyśl-Lwów. Jak wielu Polaków, po zakończeniu działań przedostał się przez Węgry do Francji, gdzie został następcą prezydenta Raczkiewicza. Był też wicepremierem i przewodniczącym Komitetu do Spraw Kraju, któremu podlegały wszystkie sprawy cywilne i wojskowe.

Uchwałą rządu RP z 8 listopada 1939 r. powstał Komitet Ministrów do Spraw Kraju na czele z Sosnkowskim, mianowanym jednocześnie Komendantem Głównym nowo powstałego Związku Walki Zbrojnej, powołanego formalnie 13 listopada 1939 roku. Mieli mu podlegać generałowie Stefan Rowecki jako dowódca obszaru okupacji niemieckiej oraz gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski jako dowodzący obszarem okupacji sowieckiej.
Na emigracji Sosnkowski należał do przeciwników polityki porozumienia z ZSRR. W związku z układem Sikorski-Majski ustąpił z rządu w dniu 25 lipca 1941 r.
Po śmierci Sikorskiego Prezydent Raczkiewicz mianował go Wodzem Naczelnym Polskich Sił Zbrojnych. Polityka, jaką obrał, dążyła do wzmocnienia Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po konferencji w Teheranie obawiał się, że Polska zostanie włączona w strefę wpływów radzieckich.
Jego bezkompromisowość w tej sprawie spowodowała, ze Prezydent Raczkiewicz, pod naciskiem Mikołajczyka i na żądanie Churchilla w sierpniu 1944 r. mianował swym zastępcą Tomasza Arciszewskiego w miejsce Sosnkowskiego.

Podczas Powstania Warszawskiego generał Sosnkowski domagał się dla niego pomocy ze strony aliantów i zarzucał im brak dobrej woli. Był to jeden z powodów zwolnienia Gen. Sosnkowskiego z funkcji Naczelnego Wodza, podpisanej przez Raczkiewicza 30 września 1944 r.
W listopadzie gen. Sosnkowski został wysłany do Kanady bez prawa opuszczania jej do końca wojny. Kiedy wybuchła wojna koreańska, w kołach rządów zachodnich państw wzrósł krytyczny stosunek do ZSRR, co obudziło w kołach polskich uchodźców adzieje na wznowienie dyskusji nad sprawą polską na arenie międzynarodowej. Rozpoczęła się wojna psychologiczna z komunizmem.
Powstał Komitet Wolnej Europy i Komitet Wyzwolenia Narodów ZSRR. Tę linię polityki zaakceptował gen. Dwight Eisenhower i kontynuował ją jako Prezydent USA. Przyjął on Sosnkowskiego i zdeklarował chęć uwolnienia Polski od wpływów ZSRR.

Dzięki misji gen. Sosnkowskiego, od 1953 roku w Londynu toczyły się rozmowy na temat politycznego zjednoczenia emigracji. Podpisanie Aktu Zjednoczeniowego nastąpiło 14 marca 1954 r. Na skutek uzgodnienia gen. Sosnkowski miał otrzymać nominację na następcę Prezydenta Zaleskiego. Kiedy gen. Sosnkowski przyszedł po nią, Zaleski odroczył decyzję na trzy miesiące, co dotknęło generała, który powrócił na resztę życia do Kanady.
Prochy Sosnkowskiego spoczywają w krypcie katedry św. Jana w Warszawie

Odznaczenia m.in.:

Krzyż Orderu Virtuti Militari II klasy,
Krzyż Orderu Virtuti Militari IV klasy,
Krzyż Orderu Virtuti Militari V klasy,
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski,
Order Orła Białego,
Krzyż Niepodległości z Mieczami,
Krzyż Walecznych - czterokrotnie.
Złoty Krzyż Zasługi.
Krzyż Zasługi.
Znak Oficerski "Parasol".

Order Żelaznej Korony (Austro-Węgry),
Legia Honorowa I klasy (Francja),
Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rolniczej (Francja),
Order Korony Rumunii I klasy,
Order Gwiazdy Rumunii I klasy,
Krzyż Walecznych (Czechosłowacja),
Order Białego Lwa (Czechosłowacja),
Order Krzyża Białego Związku Obrony (Kaitseliidu Valgerist) I klasy (Estonia),
Order Krzyża Orła I klasy (Estonia, 1933),
Order Krzyża Wolności I kategorii II klasy (Estonia, 1922),
Krzyż Wielki Orderu Białej Róży (Finlandia, 1922),
Order Świętego Skarbu I klasy (Japonia),
Krzyż Wielki Orderu Korony Włoch I klasy,
Order św. Sawy I klasy (Jugosławia),
Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry),
Wielka Wstęga Orderu Najwyższego Słońca (Elmer-Ali) (Afganistan),
Order Imperium Brytyjskiego II klasy (Wielka Brytania),
Czechosłowacki Krzyż Walecznych 1914-1918 (Czechosłowacja).




powrót do spisu treści


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion