Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
TUMANOWICZ, Walerian.


TUMANOWICZ, Walerian.

Podpułkownik służby stałej piechoty.



Pseudonimy: „Jagodziński”, „Jagra”, „Ormianin”,
vel Walerian Wartanowicz.

Urodzony: 1 marca 1894 r., w Baniłowce-Russbanili na Bukowninie.

Zmarł: 13 listopada 1947 r., więzienie Montelupich w Krakowie.


Promocje:

Podpułkownik.:
Major.: 19 marca 1938 r.
Kapitan.: 1 lipca 1925 r.
Porucznik.: 1 lipca 1923 r., ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r.
Podporucznik.: 1 października 1920 r.

Funkcje:

Wstępuje do Legionów Polskich.: październik 1914 r.
Służba w 16 Kompanii IV Batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich.: październik 1914 - ??
Służba w 9 Kompanii III Batalionu 3 Pułku Piechoty II Brygady Legionów Polskich.: ?? - 1917 r.
Służba w Szkole Oficerskiej 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich w Zegrzu.: 15 stycznia - 15 marca 1917 r.
Wcielony do armii austriackiej.: 20 marca 1918 r.
Służba w 55 Pułku Piechoty armii austriackiej.: 15 czerwca - 28 października 1918 r.
Wstępuje w szeregi Wojska Polskiego.: 1 grudnia 1918 r.
Służba w 5 Kompanii II Batalionu 5 Pułku Piechoty Legionów.: grudzień 1918 r.
Służba w Batalionie Zapasowym 5 Pułku Piechoty Legionów.: styczeń - 18 lipca 1919 r.
Zwolniony z Wojska Polskiego.: 18 lipca 1919 r.
Urzędnik w Banku Krajowym we Lwowie.: 1919 - 1920 r.
Dowódca plutonu w Batalionie Zapasowym 5 Pułku Piechoty.: lipiec - sierpień 1920 r.
Dowódca III Plutonu 8 Kompanii II Batalionu 46 Pułku Piechoty.: sierpień 1920 r.
Służba w Batalionie Zapasowym 5 Pułku Piechoty Legionów (Wilno).: ?? - 29 listopada 1920 r.
Uczestnik kursu dla młodszych oficerów w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie.: lipiec 1921 - styczeń 1922 r.
Służba w 5 Pułku Piechoty Legionów (Wilno).: 22 stycznia 1922 - 6 września 1926 r.
Dowódca 6 Kompanii II Batalionu 5 Pułku Piechoty Legionów.: 6 września 1926 - 3 września 1928 r.
Instruktor w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr X w Nisku.: 3 września 1928 - 8 maja 1931 r.
Dowódca Kompanii Granicznej "Rykonty" 22 Batalionu "Troki" KOP.: 8 maja 1931 - 11 września 1935 r.
Kwatermistrz 22 Batalionu "Nowe Troki" KOP.: 11 września 1935 - 1938 r.
Szef Wydziału Ogólno-Organizacyjnego w Komendzie Naczelnej Legii Akademickiej.: 1938 - ??
Dowódca I Batalionu 146 Pułku Piechoty Rezerwowego, 44 Dywizji Piechoty Rezerwowej.: ?? - wrzesień 1939 r.
Dowódca I Batalionu 43 Pułku Piechoty w Kombinowanej Dywizji Piechoty gen. Jerzego Wołkowickiego.: wrzesień 1939 r.
Zaprzysiężony w szeregi Służby Zwycięstwu Polski (Kraków).: grudzień 1939 r.
Komendant Inspektoratu Rejonowego Mielec-Tarnobrzeg, Okręg Kraków AK.: 1940 - 25 luty 1944 r.
W dyspozycji Komendy Okręgu Kraków AK.: 25 luty 1944 - styczeń 1945 r.
Szef Wydziału IV Obszaru Południowego Delegatury Sił Zbrojnych.: czerwiec - październik 1945 r.
Służba w Wydziale Propagandy Zarządu Obszaru Południowego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.: ?? - listopad 1945 r.

Opinie:

Notatki:

Syn Issaka i Marii z domu Petrowicz. Uczęszczał do gimnazjum w Czerniowcach, gdzie ukończył 6 klas. W okresie od października 1914 do 1917 r., był żołnierzem Legionów Polskich. Początkowo służył w 16 Kompanii IV Batalionu, potem w 9 Kompanii III Batalionu 3 pp. II Brygady Legionów Polskich.
Walczył na szlaku bojowym pułku w kampanii karpackiej, bukowińskiej i wołyńskiej. Od 15 stycznia do 15 marca 1917 r., służył w Szkole Oficerskiej przy 3 pp. Legionów Polskich w Zegrzu.
1 lutego 1918 r., otrzymał urlop na uzupełnienie wykształcenia w Wiedniu. Ukończył siódmą i ósmą klasę gimnazjum oraz złożył egzamin dojrzałości. Ukończył także kurs abiturientów w Akademii Handlowej w Wiedniu. Po przejściu II Brygady Legionów przez front pod Rarańczą został internowany. Na internowaniu tym przebywał w okresie od 17 lutego do 19 marca 1918 r.

20 marca 1918 r., został wcielony do armii austriackiej i skierowany do obozu ćwiczebnego we Włoszech. 15 czerwca 1918 r., przydzielono go do 55 pp., w którym służył do 28 października 1918 r. Od 1 października przebywał na urlopie w Baniłowie.
W listopadzie 1918 r., przedostał się z Bukowiny pod Lwów i 1 grudnia wstąpił do Wojska Polskiego z przydziałem do 5 Kompanii II Batalionu 5 pp. Legionów. 19 grudnia 1918 r., został mianowany sierżantem, a następnie skierowany na front wojny polsko-ukraińskiej.
Podczas walki pod Krawczycami 28 grudnia 1918 r., dostał się do niewoli ukraińskiej. Po zwolnieniu z niewoli, w styczniu 1919 r., został przydzielony do Batalionu Zapasowego 5 pp. Legionów.

18 lipca 1919 r., jako obcokrajowiec został zwolniony z wojska. 30 czerwca 1920 r., zdał egzamin w Państwowej Akademii Handlowej we Lwowie, uprawniający do wykonywania zawodu urzędnika bankowego. Pracował jako urzędnik w Banku Krajowym we Lwowie. 18 lipca 1920 r., zgłosił się ponownie do służby wojskowej w Wojsku Polskim.
Przydzielony do Batalionu Zapasowego 5 pp. Legionów na stanowisko dowódcy plutonu. 2 sierpnia 1920 r., został przeniesiony do 46 pp. Walczył z bolszewikami pod Warszawą. Dowodził wówczas III Plutonem 8 Kompanii II Batalionu 46 pp.
14 sierpnia 1920 r., został ranny w bitwie pod Radzyminem, dostał się do niewoli bolszewickiej, z której wkrótce udało mu się zbiec. Ponownie przydzielony do Batalionu Zapasowego 5 pp. Legionów. 1 października 1920 r., otrzymał awans do stopnia podporucznika służby stałej piechoty.

29 listopada 1920 r., został przeniesiony do służby w II Batalionie 5 pp. Legionów. W okresie od lipca 1921 do stycznia 1922 r., przebywał na kursie dla młodszych oficerów w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie.
Zweryfikowany w stopniu porucznika służby stałej piechoty ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. Od 22 stycznia 1922 r., ponownie służył w 5 pp. Leg. w Wilnie, gdzie pełnił różne funkcje.
1 lipca 1925 r., otrzymał awans do stopnia kapitana służby stałej piechoty. Od 6 września 1926 r., dowodził 6 Kompanią II Batalionu 5 pp. Legionów. 3 września 1928 r., objął stanowisko instruktora w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr X w Nisku.

8 maja 1931 r., został przeniesiony do Korpusu Obrony Pogranicza na stanowisko dowódcy Kompanii Granicznej "Rykonty" Batalionu KOP „Nowe Troki”. Od 11 września 1935 r., pełnił funkcję kwatermistrza batalionu.
19 marca 1938 r., otrzymał awans do stopnia majora służby stałej piechoty. Od 1938 r., pełnił funkcję szefa Wydziału Ogólno-Organizacyjnego w Komendzie Naczelnej Legii Akademickiej.
W Wojnie Obronnej 1939 r., brał udział na stanowisku dowódcy I Batalionu 146 pp. Rezerwowego, walczącego w składzie 44 DP Rezerwowej. Walczył z wrogiem m. in. pod Kutnem. Pod koniec kampanii dowodził I Batalionem odtworzonego 43 Pułku Piechoty w Kombinowanej Dywizji Piechoty gen. Jerzego Wołkowickiego. Po rozproszeniu pułku uniknął niewoli, potem przedostał się do Warszawy, a następnie do Krakowa.

Od grudnia 1939 r., był czynny w konspiracji niepodległościowej. Przebywał w Krakowie, gdzie pracował jako tragarz na krakowskim dworcu kolejowym. Z polecenia płk. Filipowicza, Komendanta Okręgu Kraków ZWZ organizował zręby konspiracji ZWZ na terenie Mielca.
W 1940 r., został mianowany pierwszym Komendantem Inspektoratu Rejonowego Mielec-Tarnobrzeg ZWZ. Zalegalizowany na terenie Mielca pracował oficjalnie w niemieckiej firmie Johann Hennig, potem w Spółdzielni Spożywców „Konsum” w Mielcu i w Spółdzielni „Żniwo”. W tych firmach był zatrudniony pod przybranym nazwiskiem Waleriana Wartanowicza.
Był inicjatorem przeprowadzenia akcji na więzienie w Mielcu, skąd 29 marca 1943 r., Oddział „Jędrusiów” uwolnił 132 więźniów, w tym Komendanta Obwodu Tarnobrzeg AK - kpt. Krasonia „Krisznę”.
25 lutego 1944 r., został odwołany ze stanowiska przez Komendanta Okręgu Kraków AK - płk. Spychalskiego pod zarzutem rzekomego tolerowania działań o charakterze rabunkowym, podejmowanych przez oficerów z Komendy Inspektoratu Mielec AK.

Do stycznia 1945 r., czyli do rozwiązania Armii Krajowej, pozostał w dyspozycji Komendy Okręgu Kraków AK. Mieszkał w Krakowie. Według niektórych źródeł został awansowany do stopnia podpułkownika. W okresie od czerwca do października 1945 r., działał czynnie w strukturach Organizacji "Nie", a następnie w Delegaturze Sił Zbrojnych. Pełnił tu funkcję szefa Wydziału IV (tzw. Akcji Ż) w Obszarze Południowym DSZ.
Kierowany przez niego wydział działał w Jeleniej Górze, Wrocławiu, Katowicach, Krakowie i Rzeszowie. Po utworzeniu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość kierowana przez niego sieć została włączona do Wydziału Propagandy Zarządu Obszaru Południowego WiN. Powołał zespół propagandowy i redaktorski z Chudybą na czele.
Po aresztowaniu w listopadzie 1945 r., płk Antoniego Sanojcy utracił kontakty organizacyjne i ukrywał się u swego brata w Jeleniej Górze. W grudniu 1945 r., powrócił do Krakowa i kontynuował działalność.

Przechowywał poakowski depozyt pieniężny z którego rozliczył się w maju 1946 r. Zaprzestał wówczas działalności konspiracyjnej. Poszukiwany przez UB ukrywał się w Jeleniej Górze, Katowicach, Krakowie i w Warszawie.
Zatrzymany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa 22 października 1946 r., w Krakowie. Początkowo więziony i przesłuchiwany w siedzibie WUBP w Krakowie przy Placu Inwalidów, potem od 19 maja 1947 r., był więźniem śledczym w Montelupich.
Był jednym z 17 oskarżonych w procesie II Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz członków Polskiego Stronnictwa Ludowego w Krakowie, który odbył się w okresie od 11 sierpnia do 10 września 1947 r., przed Wojskowym Sądem Rejonowym Kraków. Wyrokiem tego sądu z 10 września 1947 r., został skazany na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa. Naczelny Sąd Wojskowy w Warszawie postanowieniem z 9 października 1947 r., pozostawił bez uwzględnienia skargę rewizyjną. Bolesław Bierut decyzją z dnia 6 listopada 1947 r., nie skorzystał z prawa łaski.

Stracony przez komunistycznych oprawców 13 listopada 1947 r., w więzieniu Montelupich. 17 stycznia 1992 r., na wniosek córki, Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał wyrok z 10 września 1947 r., za nieważny. W 1995 r., w Krakowie została ustanowiona ulica Waleriana Tumanowicza.
Od 1927 r., był żonaty z Jadwigą z domu Dzięgiel. Miał córkę Grażynę, po mężu Podstawską.

Odznaczenia m.in.:

Krzyż Niepodległości.
Krzyż Walecznych (czterokrotnie).
Srebrny Krzyż Zasługi.
Medal Za wojnę 1918-1921.
Medal 10-lecia Odzyskania Niepodległości.




powrót do spisu treści


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion