Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
GL/AL - Struktura organizacyjna i obsada personalna.
Obwód II Lublin GL/AL.


Struktura organizacyjna i obsada personalna Obwodu II Gwardii Ludowej/Armii Ludowej.

Zasięg terytorialny (początek 1944 r.): województwo lubelskie oraz przyległe do niego południowe i wschodnie powiaty województwa warszawskiego, aż po rzekę Bug oraz części powiatów: niżańskiego i tarnobrzeskiego, położone na prawym brzegu Sanu.

Dowódcy:

- Paweł Dąbek "Paweł".: kwiecień 1942 - styczeń 1943 r. (aresztowany).

- Michał Wójtowicz "Zygmunt".: (grudzień 1942 ?)/marzec - 6 kwietnia/(maj ?) 1943 r.

ppłk AL. Mieczysław Moczar "Mietek".: maj 1943 - 9 czerwca 1944 r.
ppłk AL. Grzegorz Korczyński "Grzegorz".: 3 - 20 lipca 1944 r.

Zastępca dowódcy i szef sztabu:
mjr. Fiodor Kowalow "Fiedia", "Teodor", "Albrecht".: wrzesień - (listopad)/koniec 1943 r.
mjr. AL. Jan Wyderkowski "Grab".: listopad 1943 - 28 lipca 1944 r.
Oficer operacyjny:
mjr dypl. Andrzej Molenda "Lewar".: 3 - 20 lipca 1944 r.
Oficerowie informacyjni:
mjr AL. Kazimierz Sidor "Kazik", "Kruk".: 27 września 1943 - styczeń 1944 r.
por. AL. Wacław Czyżewski "Im", "Kora".: 26 luty - 28 lipca 1944 r.
por. AL. Aleksander Golba-Michalski "Michał".: 3 - 20 lipca 1944 r.
Oficer wyszkoleniowy:
por. AL. Edward Jędrzejowski "Baryka".: 3 - 20 lipca 1944 r.
Oficer sanitarny:
por. AL. Michał Temczyn "Znachor".
Oficer propagandy:
kpt. AL. Stanisław Szot "Kot".: 27 września 1943 - 28 lipca 1944 r.
Oficer bezpieczeństwa:
sierż. AL. Jerzy Kilanowicz "Maciej".: 3 - 20 lipca 1944 r.

Pluton ochrony sztabu:
Dowódca:
ppor. AL. Mikołaj Meluch "Kolka".: sierpień 1943 - styczeń 1944 r.
- Józef Gruszczyk "Józek".: styczeń 1944 - ??

Pierwszy podział strukturalny Obwodu datuje się na październik 1943 r. Wówczas to utworzony trzy dowództwa okręgowe:

Okręg 1 Północny.

Powiaty: bialski, włodawski, lubartowski, lubelski, chełmski, część puławskiego i radzyńskiego.

Okręg 2 Południowy.

Powiaty: janowski, krasnostawski, zamojski, biłgorajski, tomaszowski, hrubieszowski, część puławskiego.
W grudniu 1943 r., utworzono Podokręg 1 obejmujący część powiatów krasnostawskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego i zamojskiego.

Okręg 3 Siedlecki.

Powiaty: siedlecki, węgrowski, sokołowski, łukowski, część radzyńskiego.

Podział ten obowiązywał do stycznia 1944 r., kiedy to na rozkaz Sztabu Głównego AL Obwód został podzielony w następujący sposób:

Okręg 4 Lublin.

Dowódcy:

- Kazimierz Sidor "Kazik".: 1942 - ??
- Józef Szymanek "Pochroń".: 27 września 1943 - 6 stycznia 1944 r.
kpt. AL. Franciszek Woliński "Franek".: styczeń - 21 lipca 1944 r.

Szefowie sztabu:
- Kazimierz Tkaczyk "Kazik", "Twardy".: 27 września 1943 - 6 stycznia 1944 r.
- Józef Ozon "Kubuś".: styczeń - marzec 1944 r.

Członkowie dowództwa:
por. AL. Mikołaj Meluch "Kolka".
por. AL. "Mitka".
por. AL. Leon Marzęta "Leszek".
Oficer operacyjny:
- Stanisław Glinka "Wrzos".: 13 kwietnia - lipiec 1944 r.

Bazą Okręgu były lasy parczewskie oraz wsie położone na ich południowym skraju, czyli przede wszystkim: Bójki, Rudka, Jedlanka, a także miasteczko Ostrów Lubelski.
Na początku 1944 r., w toku była organizacja powiatowych dowództw w Lubartowie i Włodawie. Główne siły okręgu wymaszerowały na początku maja na południową Lubelszczyznę. Po bitwie rąblowskiej (14 maja 1944 r.) większość oddziałów powróciła do rejonu Ostrowa Lubelskiego.
Wówczas to Okręg 4 stał się bazą nowego dowództwa Obwodu II, skierowanego do lasów parczewskich, rozkazem Dowództwa Głównego AL z początku lipca 1944 r.

Okręg 5 Janów Lubelski.

Dowódca:
por. AL. Tadeusz Szymański "Śmiga" "Lis".: 27 września 1943 - 28 lipca 1944 r.

Szefowie sztabu:
ppor. AL. Leon Radecki "Boleszczyc".: jesień 1943 - 3 lipca 1944 r.
ppor. AL. Wiktor Strubicki "Poleszuk".: 6 - 28 lipca 1944 r.

Członkowie dowództwa:
por. AL. Stanisław Bieniek "Szela".
por. AL. Jan Pytel "Leon".: ?? - 5 lipca 1944 r.
- Jan Wziętek "Murzyn".

Oficer operacyjny:
mjr AL. Józef Pacyna "Chrzestny".: mianowany 10 lipca, funkcji nie objął.
Oficer informacyjny:
sierż. AL. Jan Czarnecki "Jerzy".: 6 - 28 lipca 1944 r.
Oficer łączności:
ppor. AL. Józef Małysz "Małysz".: 6 - 28 lipca 1944 r.
Oficer sanitarny:
sierż. AL. Stanisław Stachniak "Morwa".: 6 - 28 lipca 1944 r.
Oficer propagandy:
por. AL. Jan Pytel "Leon".: 6 - 28 lipca 1944 r.
Oficer bezpieczeństwa:
ppor. AL. Leon Radecki "Boleszczyc".: 6 - 28 lipca 1944 r.

Powiaty:

Powiat Krasnystaw.
Dowódcy:
ppor. AL. Leon Radecki "Boleszczyc".: ?? - połowa czerwca 1944 r.
- Michał Kuryłło "Taran".: połowa czerwca 1944 r.
Zastępca dowódcy:
- Jan Sawczuk "Marynarz".

Powiat Kraśnik.
Dowódca:
ppor. AL. Bolesław Marcinkowski "Miś".
Szef sztabu:
ppor. AL. Jan Żak "Słowik".
Członek dowództwa:
- Tadeusz Gonder "Bohdan", "Wyrwa".
Oficer polityczny:
- N.N. "Bej".

Powiat Puławy.
Dowódcy:
- Jan Fijoł "Zrąb".: ?? - czerwiec 1944 r.
- Jan Nowak "Orzeł".: lipiec 1944 r.
Zastępca dowódcy:
- Jan Nowak "Kotwica".: ?? - czerwiec 1944 r.
Oficer bezpieczeństwa:
- Mieczysław Smaga "Wilk".

Powiat Lublin.
Dowódca:
kpt. Jan Skrzypek "Kotwica".
Szef sztabu:
ppor. Leon Urban "Ural".
Oficer wywiadu i łączności:
plut. Mieczysław Choma "Semen".
Oficer propagandy:
- Czesław Słania "Roland".

Okręg 6 Siedlce.
(w czerwcu 1944 r., włączony jako Podokręg do 3 Okręgu Warszawa Prawa Podmiejska).

Dowódcy:

kpt. Włodzimierz Zawadzki "Jasny".: 27 września 1943 - luty 1944 r.
ppor. Stanisław Laskowski "Leśny".: czerwiec lipiec 1944 r.

Szef sztabu:
- Mieczysław Suchecki.: ?? - 4 lipca 1944 r.


Grupy i oddziały partyzanckie.


Gwardia Ludowa.

Dokładna liczba oddziałów oraz grup partyzanckich Gwardii Ludowej jest dziś trudna do ustalenia. Zgodności w tej kwestii nie mieli nawet publicyści z epoki peerelowskiej.
Mieczysław Wieczorek wylicza, iż na terenie Obwodu II, w końcu grudnia 1943 r., istniało łącznie 14 oddziałów i grup partyzanckich, natomiast Józef Garas podaje liczbę 20 oddziałów, co z całą pewnością jest liczbą zawyżoną.

W poniższym zestawieniu ujęte zostały oddziały GL, które działały w latach 1942 - 1943. Większość z nich ulegała rozbiciu, reorganizacjom oraz podziałom, co może nieuważnemu czytelnikowi zafałszować obraz siły bojowej Gwardii Ludowej. Spora część wymienionych poniżej grup i oddziałów miała bardzo krótki żywot i nie odegrała praktycznie żadnej roli w wysiłku zbrojnym tej formacji:

Grupa/Oddział "Kazika".
Dowódca:
- Ładysław Buczyński "Kazik", "Dębiak", "Kazik Dębiak".

Oddział powstał pod koniec 1941 r., w powiecie Biała Podlaska. Liczył około 20 osób, głównie zbiegłych jeńców sowieckich i przedstawicieli miejscowej młodzieży. Latem 1942 r., Buczyński wstąpił do PPR i GL, podporządkowując im swój oddziałek.
W październiku 1942 r., został przeniesiony do Warszawy, do tworzonej wówczas grupy specjalnej Sztabu Głównego GL jako zastępca dowódcy. Podległych sobie ludzi przekazał dowództwu Obwodu II.

Grupa/Oddział "Armaty".
Dowódca:
- Aleksander Legięza (Ligęza) "Armata".

Grupa zawiązała się we wrześniu 1941 r., kiedy to rolnik Józef Legięza ukrył w swoim gospodarstwie grupę zbiegłych jeńców sowieckich. W lutym 1942 r., Legięza wraz ze swoimi czterema synami i wspomnianymi żołnierzami sowieckimi przeszedł do lasu.
Wkrótce po tym grupa ta weszła w skład Gwardii Ludowej. Józef Ligęza zginął w potyczce z Niemcami 24 maja 1943 r., niedaleko wsi Kluczkowice.
Oddział pod dowództwem Aleksandra Legięzy "Armaty" wszedł później w skład 1 Brygady AL.

Grupa/Oddział im. Dąbrowskiego.
Dowódca:
- Antoni Paleń "Jastrząb".

Grupa zawiązała się w styczniu 1942 r., licząc zaledwie kilku ludzi. W maju tego roku podporządkowała się Gwardii Ludowej. Po przeprowadzeniu kilku "akcji" stała się polowym oddziałem partyzanckim przybierając imię gen. Jarosława Dąbrowskiego.
Pod koniec sierpnia 1942 r., oddział Palenia połączył się z oddziałem Grzegorza Korczyńskiego "Grzegorza", który objął dowództwo nad całością. Paleń został jego zastępcą, a oddział przybrał imię Tadeusza Kościuszki.

Według zeznań jednego z dowódców lubelskiej GL-AL Andrzeja Flisa "Maksyma" z 11 czerwca 1950 r., "Jastrząb" " miał opinię złodzieja kieszonkowego ". W zeznaniach tych pojawia się również konkluzja, że:

" ogólna opinia członków AL o "Jastrzębiu" była taka, że jest w oddziale po to, aby coś zrabować i zawieźć do domu. Stale nosił na ręku jeden zegarek, a w kieszeni drugi oraz kilka pierścionków na palcach".

Historyk Piotr Gontarczyk określił grupę Antoniego Palenia, jako zwykłą bandę rabunkową.

Oddział/Zgrupowanie "Fiodora", im. Bema, im. Mickiewicza.
Dowódca:
- st. lejtnant Fiodor Kowalow "Fiodor".

Utworzony na przełomie 1941 i 1942 r. w rejonie lasów parczewskich. Wiosną 1942 r. w jego skład weszły mniejsze oddziały i grupy partyzanckie: „Czuwasza”, "Kirpicznego", „Michała Osetyńca”, „Kubańca”, „Ałmatyńca”, „Dmitrijewa” i oddział BOL pod dowództwem Michaiła Petrosjana. W lipcu 1942 r., już po dołączeniu do Gwardii Ludowej, zrupowanie liczyło około 200 partyzantów.

W sierpniu 1943 r., większość partyzantów tego oddziału weszła do formowanego 6 batalionu GL pod dowództwem Jana Daduna „Janusza”. W 1944 r. około 140 partyzantów – byłych jeńców radzieckich, odeszło za Bug do zgrupowania gen. Fiodorowa. Pozostałe drużyny wcielono do Batalionu im. Hołoda. Oddział działał w powiecie włodawskim i w rejonie lasów parczewskich.

Oddział "Czuwasza".
Dowódca:
- lejtnant Jakow Nikołajew "Czuwasz".

Grupa utworzona przez sowieckiego pilota, który został zrzucony w listopadzie 1941 r., w lasach parczewskich, w celu objęcia dowództwa nad wszystkimi oddziałami partyzanckimi, działającymi w tym rejonie. Nominacja ta pokazywała m. in. agenturalność GL i ścisłe uzależnienie ich działań od dyrektyw Armii Czerwonej. Według peerelowskich historyków (m. in. J. Garas) "Czuwasz", musiał jakoby przymusowo lądować w lasach parczewskich, po przegranym pojedynku z niemieckim myśliwcem .

W lutym/marcu 1942 r., grupa ta weszła w skład oddziału Fiodora Kowalowa "Fiodora", działającego na terenie powiatów włodawskiego i parczewskiego.

Oddział "Kirpicznego".
Dowódca:
- Jan Hołod "Kirpiczny".

Oddział składał się głównie ze zbiegłych jeńców sowieckich. Działał przeważnie na terenach powiatu włodawskiego. Latem 1942 r., został włączony w skład zgrupowania "Fiodora".

Oddział "Starego", im. Dierżyńskiego.
Dowódcy:
- Konstanty Mastalerz "Stary".
- Sobczuk "Szczerbaty".

Zorganizowany przez Konsantego Mastalerza "Starego" w maju 1942 r. i złożony z Polaków oraz byłych jeńców sowieckich. Działał w powiatach Chełm, Hrubieszów i Zamość. W końcu lipca 1943 r., dowódcą oddziału został Sobczuk "Szczerbaty", a Mastalerz objął funkcję zastępcy dowódcy do spraw politycznych.

Oddział Rajewskiego.
Dowódca:
- Aleksy Rajewski.

W kwietniu 1942 r. Powiatowy Komitet PPR w Kraśniku utworzył pierwszy, składający się z 25 ludzi, oddział partyzancki, na którego czele stanął Aleksy Rajewski, zbiegły z transportu oficer sowiecki. W sierpniu partyzanci natknęli się na niemiecki samochód pancerny i motocyklistów. Tylko połowa z gwardzistów zdołała ujść do lasu. Kilka dni później i oni zginęli wraz z dowódcą, wpadłszy w zasadzkę pod Bełżycami.

Oddział "Alka".
Dowódca:
- Jakub Aleksandrowicz "Argentyńczyk", "Alek".

Oddział zorganizowany wiosną 1942 r., w rejonie Siedlec. W jego skład weszli miejscowi chłopi oraz kilkunastu Żydów i zbiegłych jeńców sowieckich. W tym czasie grupa liczyła około 30 ludzi.

W grudniu 1943 r., "Argentyńczyk" zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Według Edwarda Gronczewskiego poległ wraz z Januszem Dadunem "Januszem", z rąk jednego z plutonów oddziału AK mjr. Konstantego Witkowskiego "Mullera", według "Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego" z rąk NSZ, a według Mariusza Bechty z rąk własnych ludzi.


***

Oddział im. Tadeusza Kościuszki.
Dowódca:
- Grzegorz Korczyński "Grzegorz".

W lipcu 1942 r. przybył w rejon Kraśnika Grzegorz Korczyński, przedstawiciel Komendy Głównej GL. Połączył on zorganizowaną przez siebie i ostrzelaną grupę z oddziałem "Jastrzębia" i nazwał nowy oddział imieniem Tadeusza Kościuszki.
W skład utworzonego przez "Grzegorza" sztabu oddziału weszli: Jan Płowaś, Edward Płowaś i Stefan Staręgowski "Stefan". Do najbliższych współpracowników dowódcy należeli Edward Gronczewski "Przepiórka" oraz Jan Wziętek "Murzyn".

Początkowo oddział składał się z dwóch plutonów, wkrótce jednak dołączyła do niego grupa zbiegłych z niewoli żołnierzy sowieckich, tworząc pluton lejtnanta Cieńcowa, oraz kilku Żydów i jeńców z kampanii wrześniowej, zorganizowanych w jeszcze jeden pluton.

Grupa Operacyjna im. Tadeusza Kościuszki.

W marcu 1943 r. Grzegorz Korczyński utworzył grupę operacyjną GL w sile około 300 ludzi. Jego zastępcą został dąbrowszczak Józef Szapiro "Józek".

W skład Grupy Operacyjnej weszły oddziały:

Oddział ochrony sztabu zgrupowania.
Dowódca:
- Jan Choina "Doktor".

Oddział został rozwiązany w sierpniu 1943 r.

Oddział kadrowy im. Tadeusza Kościuszki.
Dowódca:
- Andrzej Flis "Maksym".
Zastępca dowódcy:
- Mikołaj Grieczkin.

Oddział im. Józefa Dąbrowskiego.
Dowódca:
- Antoni Paleń "Jastrząb".
Zastępca dowódcy:
- Miszka Zabołotnikow.

Oddział sowiecki im. Szorsa.
Dowódca:
- kpt. Armii Czerwonej Wasyl Wołodin.
Zastępca dowódcy:
- Anatol Jakowlew.

Na początku 1943 r., Wołodin nawiązał kontakt z Gwardią Ludową i w marcu tego roku wszedł, wraz ze swoim oddziałem, w skład Grupy Operacyjnej Korczyńskiego, nie będąc formalnie oddziałem GL.

Oddział sowiecki im. Kotowskiego.
Dowódca:
- Michaił Atamanow "Tatar", "Miszka Tatar".
Zastępca dowódcy:
- Wasyl Połuniew.

Oddział im. Berka Joselewicza.
Dowódca:
- Forst.

Oddział złożony był wyłącznie z Żydów ukrywających się w Puszczy Solskiej i miał charakter przetrwaniowy. Mimo, iż formalnie został włączony w skład Grupy Operacyjnej nic praktycznie nie wiadomo o działaniach zbrojnych tej grupy. Oddział istniał w okresie marzec - jesień 1943 r.
Po rozwiązaniu część Żydów z Oddziału Forsta włączono do sowieckiego zgrupowania pod dowództwem Fiodorwa, część zaś przydzielono do innych oddziałów GL.

Pluton sowiecki Cieńcowa.
Dowódca:
- lejtnant Cieńcow.

Grupa operacyjna "Grzegorza" stała się bardzo aktywna i już na przełomie marca i kwietnia 1943 r. poważnie zaniepokoiła Niemców. Szef Gestapo w Biłgoraju postanowił za wszelką cenę zniszczyć sztab grupy.
4 kwietnia gwardziści zostali otoczeni w gajówce Starzyna koło wsi Margole. W toku przebijania się przez pas okrążenia wielu członków sztabu grupy operacyjnej zginęło, wraz z zastępcą "Grzegorza" Józefem Szapiro.
Mimo tego ciosu Korczyński szybko odbudował oddział i już 14 maja 1943 r. burmistrz Szczebrzeszyna, Kraus, meldował o obecności 300-osobowej "bandy".

***

Grupa/Oddział "Murzyna".
Dowódca:
- Ryszard Postowicz "Murzyn".

Grupa składała się przede wszytkim z lubelskich kolejarzy. Postowicz poza działalnością dywersyjną w obrębie węzła lubelskiego prowadził również wywiad wojskowy, ułatwiał ochotnikom i ludziom zagrożonym przedostawanie się do partyzantki, ochraniał konspiracyjny punkt radiowy w Lublinie oraz przemycał broń i amunicję ze Stalowej Woli.

Grupa/Oddział "Kazimierza".
Dowódca:
- Siemion Czikowani "Kazik Gruzin".

Brak informacji.

Grupa/Oddział "Sępa".
Dowódca:
- Wacław Dobosz "Sęp".

Działał w 1942 r., w powiecie puławskim.

Oddział "Liska".
Dowódcy:
- Józef Lisek "Lisek".

Powstał w pierwszej połowie 1942 r., jako zwykła banda rabunkowa. W całym okresie swojego istnienia grupa ta nie zajmowała się prawie niczym innym jak rabunkiem.
W czerwcu 1943 r., "Lisek" został skazany przez GL na karę śmierci i stracony za bandytyzm, a jego formalnie podporządkowana Gwardii Ludowej grupa uległa podziałowi.
Dowództwo nad większością oddziału oddano Józefowi Pacynie, a następnie Władysławowi Skrzypkowi "Orłowi". Kilkunastu innych członków grupy weszło w skład oddziału GL im. Jana Kilińskiego, a kilku (z zastępcą "Liska" M. Młynarskim ps. "Orzeł") przeszło do oddziału NSZ "Stepa", gdzie "Orzeł" został dowódcą jednej z grup, wyróżniającej się później w rozbijaniu band wcielonych do Gwardii Ludowej.

Oddział im. Bartosza Głowackiego.
Dowódcy:
- Józef Pacyna "Bartosz".
- Władysław Skrzypek "Orzeł".

W maju 1943 r., dowództwo nad większą częścią oddziału "Liska" objął Józef Pacyna. W czerwcu tego roku, jak już wspomniałem wyżej, Gwardia Ludowa za wyjątkowo aktywny bandytyzm, wykonała wyrok śmierci na dotychczasowym dowódcy. W tym samym miesiącu oddziałek poddano reorganizacji, po której dowództwo objął Władysław Skrzypek "Orzeł" (dezerter z Armii Krajowej, który przybył do oddziału "Liska", wraz z bratem w kwietniu 1944 r.). Nominacja ta dała początek nowemu oddziałowi GL, któremu nadano imię Bartosza Głowackiego.

W czerwcu 1943 r., oddział liczył około 80 gwardzistów. 24 lipca z jego części utworzono Oddział im. Kilińskiego. Oddział "Orła" stał się bazą szkoleniową i organizacyjną dla kilku oddziałów partyzanckich. We wrześniu 1943 r., kiedy to Korczyńskiego odwołano do Sztabu Głównego GL, Skrzypek, który zmienił pseudonim na "Grzybowski", został dowódcą oddziałów partyzanckich GL w południowej Lubelszczyźnie, a następnie jeszcze w tym samym miesiącu, dowódcą utworzonego w tym czasie 3 Batalionu GL.

Oddział "Lemiszewskiego".
Dowódca:
- Karol Lemichow Harzenberger (Harzenberg) "Lemiszewski".

Zalążkiem oddziału, który powstał latem 1943 r., była część oddziału Władysława Skrzypka "Grzybowskiego". Dowódcą został oficer sowiecki, niemieckiego pochodzenia, zbiegły z obozu jenieckiego. Oddział składał się w większości z byłych jeńców radzieckich i działał w powiatach: puławskim, krasnystawskim i janowskim.
Według Józefa Garasa, w szczytowym momencie rozwoju, oddział liczył około 200 ludzi.

Grupa/Oddział im. Gabriela Narutowicza.
Dowódca:
- Henryk Frątczak "Heniek".

Sformowany w Niezdowie pod Opolem Lubelskim. Działał przez kilka miesięcy, w okresie sierpień - październik 1942 r., w powiecie puławskim. W drugiej połowie października oddział ten połączył się z grupą Legięzy. Brakuje innych informacji na temat tego oddziału.

Oddział im. Czapajewa.
Dowódca:
- Mikołaj Kołosow "Kolka".
Członkowie sztabu:
- Jan Wótjowicz "Maciek".
- Franciszek Woliński "Franek".
- lejtnant "Wańka" ("Janek").

Oddział powstał z ochotników z rejonu Lubartowa (wsie: Przypisówka, Luszawa, Antonin) oraz zbiegłych jeńców sowieckich. W październiku 1942 r., miał on jakoby liczyć 80 partyzantów. Oddział podzielono na dziesięcio lub piętnastoosobowe grupy, kwaterujące w różnych punktach rejonu lubartowskiego.
Jesienią 1942 r., do Przypisówki przybył ówczesny dowódca Obwodu Lubelskiego GL, Zygmunt Wójtowicz "Zygmunt", który przyjął oddział w szeregi Gwardii Ludowej.

Oddział "Dąbrowskiego".
Dowódca:
- kpt. Mikołaj Paramonow "Dąbrowski".

Utworzony przez sowieckiego kapitana, Mikołaja Paramonowa najprawdopodobniej w listopadzie 1942 r., w rejonie wiosek Wojcieszków, Krzywda, Okrzeja na pograniczu powiatów lubartowskiego i puławskiego. Liczył około 20 ludzi. Terenem działania była wschodnia część powiatu lubartowskiego.

Grupa/Oddział "Franka".
Dowódca:
- Franciszek Woliński "Franek".

Woliński był początkowo dowódcą jednej z grup oddziału im. Czapajewa. W listopadzie 1942 r., dowództwo Obwodu Lubelskiego GL poleciło mu objąć dowodzenie nad grupą GL, działającą w lasach kozłowieckich.

Oddział im. Emilii Plater.
Dowódca:
- Samuel Jegier "Emil".

Powstał w lutym 1943 r. Zalążkiem oddziału była grupa uciekinierów żydowskich, która zdołała uciec z obozu jenieckiego przy ul. Lipowej. Grupie tej udało się przedostać w okolice Garbowa, gdzie nawiązała kontak z lubelską PPR i dowództwem GL.
W skład oddziału weszła również kilkuosobowa grupa Żydów, która pod dowództwem sowieckiego żołnierza "Tolka", zbiegła w 1942 r., z niemieckiego obozu jenieckiego. W kwietniu 1943 r., stan liczebny oddziału wzrósł do około 40 gwardzistów, w związku z czym podzielono go na dwie grupy. Terenem działania obu grup był rejon Puław, Lubartowa i Parczewa.
W ciągu 1944 r., oddział poniósł bardzo duże straty. W roku tym połączono go z oddziałem Chyla Grynszpana "Chyla".

Oddział Chyla Grynszpana "Chyla".
Dowódca:
- Chyl Grynszpan "Chyl".

Oddział składał się początkowo z Żydów zamieszkałych w miejscowościach leżących w rejonie lasów parczewskich. Powstał na początku 1943 r. i operował w okolicach Białki i Białego Jeziora, rozciągającego się opodal Sosnowicy. Po włączeniu resztek grupy im. Emilii Plater, z oddziału utworzono 3 kompanię.

Oddział "Przepiórki".
Dowódca:
- Edward Gronczewski "Przepiórka".

W marcu 1943 r., Gronczewski otrzymał nominację na komendanta gminnego GL na tereny gmin Annopol i Dzierzkowice w powiecie kraśnickim. Jednocześnie powierzono mu dowództwo nad 20 - osobowym oddziałem GL, który sam zorganizował. W grudniu 1943 r., rozkazem dowództwa Obwodu Oddział "Przepiórki" przemianowano na 7 Batalion GL, natomiast w lutym 1944 r., na 3 Batalion AL. i włączono w skład organizowanej 1 Brygady AL.

Oddział/Grupa wypadowa im. Adama Mickiewicza.
Dowódcy:
- Leon Plichta "Wrona".: marzec - lipiec 1943 r.
- Władysław Skrzypek "Orzeł".: lipiec 1943 - ??.
Oficer polityczny:
- Głuchowski "Stanis".

Oddział powstał prawdopodobnie w marcu 1943 r. Działał na terenie Okręgu nr 5 Lublin GL.

Grupa dywersyjna "Bolka", "Madeja".
Dowódca:
por. AL Bolesław Drabik "Bolek", "Madej", "Bimberek", "Bolesław Klonowiecki".

Powstała w czerwcu 1943 r. We wrześniu tego roku grupa weszła w skład Oddziału (Batalionu) Daduna. Działała w rejonie lasów parczewskich.

Oddział im. L. Waryńskiego.
Dowódca:
- N.N. "Kazik".

Oddział działał w okresie lipiec - wrzesień 1943 r., po czym został wcielony do 3 Batalionu GL.

Oddział "Heńka".
Dowódca:
- Henryk Lejbek "Heniek".

Działał w powiecie garwolińskim w okresie od lipca do września 1943 r.

Oddział im. Kilińskiego.
Dowódca:
- Stefan Skrzypek "Słowik".

Zorganizowany w lipcu 1943 r., przez Obwód Lubelski PPR i Okręg 4 GL. Większa część oddziału składała się z żołnierzy najpierw oddziału "Liska", a następnie oddziału Józefa Pacyny oraz z części oddziału Palenia "Jastrzębia". Pozostali gwardziści rekrutowali się z placówek i grup nowo przyjętych do GL. Oddział liczył około 35 ludzi.
W nocy z 8 na 9 sierpnia Oddział im. Kilińskiego został otoczony i fortelem rozbrojony przez oddział NSZ rotmistrza Zub-Zdanowicza. Po doraźnej rozprawie sądowej 32 gwardzitów rozstrzelano, jako biorących udział w rabunkach i morderstwach. Tym samym oddział przestał istnieć.

Oddział im. J. Słowackiego/im. F. Dzierżyńskiego.
Dowódcy:
- Stanisław Sikorski "Roman".
- lejtnant Fiodor Papczenko "Fiedia".

Sformowany w sierpniu 1943 r., Pierwotną baza oddziału był las w rejonie wsi Jagodne na pograniczu powiatów siedleckiego i łukowskiego. Na początku 1944 r. oddziałowi nadano imię Feliksa Dzierżyńskiego.
We wrześniu 1943 r., liczebność oddziału wyniosła około 40 ludzi, w czego większość byli to sowieccy jeńcy wojenni, zbiegli z niemieckich obozów.
Dla powiększenia efektywności i dla zwiększenia bezpieczeństwa, oddział został podzielony na dwie grupy, działające z reguły w dwóch innych rejonach.
Dowództwo nad pierwszą drużyną objął Stanisław Sikorski "Roman", drugą zaś objął sowiecki lejtnant Fiodor Papczenko "Fiedia".

Pluton sztabowy "Kolki".
Dowódca:
ppor. GL/AL Mikołaj Meluch "Kolka".
- Józef Gruszczyk "Józek".

Utworzony w sierpniu 1943 r., poprzez wydzielenie z Oddziału "Fiedi". Zadaniem plutonu była przede wszystkim ochrona sztabu i dowództwa Obwodu II. Według J. Garasa oddział miał liczyć około 40 gwardzistów.

Pluton/Oddział "Bogdana".
Dowódca:
- Aleksander Szymański "Bogdan".

Wydzielony w sierpniu 1943 r., ze składu Oddziału Władysława Skrzypka "Orła", jako oddział zwiadowczy. Liczył około 30 gwardzistów. Po włączeniu 3 Batalionu GL w skład 1 Brygady AL, oddział przemianowano najpierw na pluton sztabowy, a następnie w czerwcu 1944 r., na 9 Kompanię.

Grupa bezpieczeństwa/Oddział "Błyskawicy".
Dowódca:
por. GL/AL Feliks Kozyra "Błyskawica".

Wydzielona ze składu Oddziału Władysława Skrzypka "Grzybowskiego w październiku 1943 r. Początkowo grupa liczyła 12 gwardzistów. Terenem działania miała być południowa Lubelszczyzna, a główną formą działalności likwidacja konfidentów, "zwalczanie band rabunkowych" oraz likwidacja żołnierzy Polskiego Podziemia.

Oddział dowodzony przez „Błyskawicę” dopuszczał się przestępstw i zbrodni na żołnierzach AK i NSZ.
I tak w nocy z 10 na 11 listopada 1943 r. jego grupa porwała z domu i zamordowała oficera AK ppor. Antoniego Grzybowskiego. W grudniu tego samego roku zamordowała żołnierza AK, dr Waleriana Merchela z Plichny.
3 marca 1944 r., zaatakowała oddział BCh-AK Edwarda Bryczka „Ostoi”, zabijając i raniąc kilku jego żołnierzy. Niedługo potem „Błyskawica” ze swoim oddziałem dokonał najścia na Łychów, podczas którego komuniści zastrzelili komendanta placówki AK Andrzeja Szostaka oraz jego podkomendnych: inż. Zygmunta Kożuchowskiego (nauczyciela na tajnych kompletach), Mieczysława Hawryło i Adolfa Zezgułę. Oddział Kozyry zabił również żołnierza AK Kazimierza Tomiszaka, a wkrótce porwał i zamordował jego ojca, emerytowanego pułkownika WP Jana Tomiszaka.

Po utworzeniu 1 Brygady Armii Ludowej, Oddział "Błyskawicy" przemianowano na 4 Kompanię tej Brygady.

Oddział "Maćka".
Dowódca:
- Jan Wójtowicz "Maciek".

Wójtowicz był współorganizatorem Oddziału Kołosowa. Jesienią 1943 r., zorganizował on własny oddział, w którego skład weszli miejscowi ochotnicy, część oddziału Kołosowa oraz grupa Żydów z Oddziału im. Emilii Plater. Na przełomie 1943 i 1944 r., oddział liczył około 70 gwardzistów.




***

Mniej więcej od połowy 1943 r., nasilił się w Obwodzie II proces odchodzenia partyzantów sowieckich za Bug, do oddziałów partyzantki sowieckiej. Ponieważ grupy te odchodziły z bronią, znacznie zmniejszały się możliwości bojowe Gwardii Ludowej. Zjawisko to, pomimo prób zahamowania, nasiliło się w październiku 1943 r. Na Lubelszczyźnie objawiło się to utratą około 500 bojowców, co skutkowało likwidacją 9 oddziałów i grup partyzanckich.

W związku z trudną sytuacją organizacyjną dowództwo II Obwodu wyszło z inicjatywą zasadniczej reorganizacji sił poprzez łączenie pomniejszych oddziałów w wyższe formy organizacyjne, czyli w bataliony.
W raporcie dowództwa Obwodu II z 27 września 1943 r., można przeczytać o rozpoczęciu organizowania 4 batalionów, natomiast w raporcie z 11 listopada o 3 następnych. Zamiar wystawienia 7 batalionów na terenie Lubelszczyzne poniósł jednak zupełną klapę.

Poszczególne bataliony osiągnęły bardzo różny poziom organizacyjny, bowiem udało się w pełni zorganizować tylko dwa (1 Batalion im. Hołoda i 3 Batalion "Grzybowskiego"). 4 i 6 bataliony po śmierci ich dowódców (Karola Herzenberga i Jana Daduna) zostały rozformowane. Pozostałe trzy bataliony nie wyszły poza etap planistyczny.

Trudny czas końca 1943 r., przetrwały więc tylko dwa bataliony, a i tak udało się to przy bardzo uszczuplonym stanie liczebnym:

1 Batalion GL im. Hołoda.
Dowódcy:
- Jan Hołod "Kirpiczny".
kpt. GL Aleksander Skotnicki "Zemsta".

Sformowany w lasach parczewskich we wrześniu 1943 r. Liczył w tym czasie około 160 bojowców, jak na warunki partyzanckie dość dobrze uzbrojonych. Jan Hołod zginął 6 stycznia 1944 r., w zasadzce urządzonej przez żandarmów niemieckich niedaleko miejscowości Kolechowice. Po jego śmierci 1 Batalion przemianowany został na 1 Batalion im. Hołoda, a nowym dowódcą mianowano Aleksandra Skotnickiego "Zemstę".
Batalion składał się z 5 kompanii oraz kilku mniejszych oddziałów i plutonów specjalnych.

2 Batalion GL.
Dowódca:
- lejtnant Mikołaj Kołosow.

Formowanie batalionu rozpoczęto we wrześniu 1943 r., a jego trzonem był oddział im. Czapajewa. W skład batalionu weszły również: część oddziału im. Emilii Plater i oddział "Dąbrowskiego". Planowano również włączenie do 2 Batalionu grup wypadowych GL z północnej części powiatu puławskiego. Terenem działania miał być teren powiatu lubartowskiego.

Organizowanie tej jednostki nie zostało ukończone, w dużej mierze w wyniku śmierci Kołosowa. Wymienione wyżej oddziały i grupy włączono do 1 Batalionu.

3 Batalion GL.
Dowódcy:
- Władysław Skrzypek "Grzybowski".: wrzesień - grudzień 1943 r.
kpt. AL Aleksander Szymański "Bogdan".: grudzień 1943 - ??
Zastępca dowódcy:
kpt. AL Aleksander Szymański "Bogdan".
Oficer polityczny:
- Stanisława Bieńka "Szela".

Sformowany we wrześniu 1943 r. Rejonem działania batalionu była południowa część powiatu puławskiego oraz powiaty: kraśnicki, janowski, biłgorajski i zamojski. Batalion liczył początkowo około 80 bojowców.

Pod koniec 1943 r., liczebność znacznie spadła wskutek nieustannych obław niemieckich. Na początku 1944 r., 3 Batalion uległ reorganizacji, po której został włączony jako 2 Batalion do 1 Brygady AL.

4 Batalion GL.
Dowódca:
kpt. Karol Lemichow Herzenberger "Karol", "Lemiszewski".
Oficer polityczny:
- Jan Pytel "Leon".

Batalion miał powstać na bazie Oddziału "Lemiszewskiego". Oddział ten składał się przede wszystkim ze zbiegłych jeńców sowieckich. 17 października 1943 r., 110 partyzantów z formowanego "batalionu" przekroczyło Bug, w celu przyłączenia się z oddziałami partyzantki sowieckiej.
Po śmierci Herzenbergera pod Franciszkowem, w dniu 17 grudnia 1943 r., "batalion" uległ ostatecznemu rozformowaniu.

5 Batalion GL.
Dowódca:
- N.N. "Ilja".

Miał być sformowany przy pomocy dowództwa 3 Batalionu. Trzonem miała być grupa wypadowa "Griszy" uzupełniona w toku mobilizacji bojowców z południowych placówek powiatu puławskiego. Terenem działania miały być powiaty kraśnicki i biłgorajski.
Formalnie został utworzony w październiku 1943 r. W tym czasie liczył około 70 bojowców. Zmieniono również plan organizacyjny dla batalionu, przydzielając mu jako teren działania powiat lubartowski.
Formowanie nie zostało zakończone, a wchodzące w jego skład grupy przydzielono do innych jednostek.

6 Batalion GL.
Dowódca:
- Janusz Dadun "Janusz".

Dowództwo na batalionem miano powierzyć Januszowi Dadunowi "Januszowi". Oddział miał liczyć około 120 bojowców, a teren działania obejmować rejony Parczewa, Lubartowa i Ostrowa Lubelskiego.
Pod koniec listopada 1943 r., Dadun na rozkaz dowództwa Obwodu II udał się z wydzieloną drużyną specjalną na teren powiatów radzyńskiego i siedleckiego. W drodze powrotnej jego oddziałek został otoczony przez pluton AK Jarosława Pałygi "Florka", z oddziału mjr. Konstantego Witkowskiego "Mullera". Po krótkich negocjacjach bojowcy poddali się. Kilku z nich zastrzelono podczas próby ucieczki, dwóm udało się zbiec. Resztę rozstrzelano w pobliskim lesie.
Wkrótce po tym zdarzeniu batalion został formalnie rozformowany, a część gwardzistów przeniesiono do 1 Batalionu.

7 Batalion GL.
Dowódca:
- Edward Gronczewski "Przepiórka".
Zastępcy dowódcy:
- Bolesław Kowalski "Cień".
Oficer polityczny:
- Stanisław Bieniek "Szela".

Organizowanie batalionu zakończono na wydaniu w grudniu 1943 r., rozkazów organizacyjnych. Zdążono wyznaczyć jedynie dowództwo. Trzonem batalionu miał być Oddział "Przepiórki". W związku z tworzeniem Brygad AL pomysł tworzenia 7 Batalionu zarzucono.


Armia Ludowa.


Powstanie pierwszych brygad Armii Ludowej wiąże się z planami Dowództwa Głównego, które dążyło do ujednolicenia form organizacyjnych oraz do przynajmniej częściowego zbliżenia organizacji oddziałów partyzanckich do organizacji jednostek regularnych.
Cele te wynikały z przyjętych przez kierownictwo komunistyczne koncepcji połączenia Armii Ludowej z jednostkami Ludowego Wojska Polskiego zorganizowanymi w ZSRR.
Rodzimi komuniści wyszli po prostu z założenia, że jednostki zorganizowane w ZSRR staną się trzonem AL. W tym celu Armia Ludowa, równolegle do zwiększenia stanu ilościowego, powinna osiągnąć wyższe formy organizacyjne.

Pierwsza brygada AL powstała w Obwodzie II, w wyniku połączenia kilku oddziałów partyzanckich, połączonych w jeden związek operacyjny. Praktyka łączenia istniejących już oddziałów w brygady z jednoczesnym powiększaniem ich stanów osobowych oraz organizowanie oddziałów specjalnych na szczeblu brygady została utrwalona dopiero latem 1944 r.

Na początku 1944 r., w Sztabie Głównym AL powstał projekt utworzenia Grupy Operacyjnej, w skład której miały wejść trzy brygady. Plany te, ze względu na słabość organizacyjną AL, nigdy nie wyszły poza etap planowania.

1 Brygada AL. im. Ziemi Lubelskiej.

Okres istnienia: 25 luty - 27 lipiec 1944 r.
Liczebność: początek czerwca - około 750 partyzantów, koniec czerwca - 514, połowa lipca - 685 partyzantów.

1 Brygada została zorganizowana na południowej Lubelszczyźnie rozkazem nr 4 dowództwa Obwodu Lubelskiego AL. Rozkaz ten, w imieniu dowództwa Odwodu podpisali: zastępca dowódy Obwodu - kpt. AL. Jan Wyderskowski "Grab" oraz oficer polityczny - Stanisław Szot "Kot".

Okres od 25 lutego do połowy maja 1944 r.

Dowódcy:

kpt. AL. Władysław Skrzypek „Grzybowski”.: luty - 11 kwietnia 1944 r., zginął w Potoku Wielkim (pow. Janów Lubelski), kiedy to wraz z trzyosobowym patrolem napadł dom rodziny Kobylarzów we wsi Potok-Stany.
Nie zastawszy w nim żołnierza NSZ Leona Kobylarza zastrzelił jego brata Mieczysława. Kiedy udał się w drogę powrotną, najmłodszy z braci, niespełna 16-letni Wojciech Kobylarz, strzelił do "Grzybowskiego" i śmiertelnie go ranił.
por. AL. Feliks Kozyra „Błyskawica”.: 11 - 14 kwietnia 1944 r.
Poległ w Węglinie (pow. Kraśnik), kiedy to na czele 35 partyzantów, wyruszył do wsi Trzydnik Duży w celu rozprawienia się z oddziałem NSZ Wacława Piotrowskiego „Cichego”. Zginął w pojedynku z „Cichym” a w walce z NSZ zginęło wtedy również 6 jego żołnierzy.
kpt. AL. Andrzej Flis („Maksym”), ranny 12 maja w Momotach (pow. Janów Lubelski), w wyniku nalotu niemieckiego.

Szefowie sztabu:
kpt. AL. Andrzej Flis „Maksym”: ?? - połowa kwietnia 1944 r.
- Michał Iskra „Łoś”.

Oficer oświatowy:
ppor. AL. Wacław Rózga „Stefan”.

I Batalion.
Dowódca:
por. AL. Ignacy Borkowski „Wicek”.

Trzonem batalionu był Oddział "Wicka", który wydzielono z Oddziału Leona Kasmana, a który przybył na Lubelszczyznę w styczniu 1944 r., z Białorusi (rejon Pińska). Początkowo liczył on około 30 gwardzistów i przemaszerował w lasy janowskie, które stały się bazą wypadową oddziału. Tutaj, dzięki dość dużemu przypływowi ochotników znacznie powiększył swój stan osobowy.

II Batalion.
Dowódca:
por. AL. Aleksander Szymański „Bogdan”.

Utworzony z 3 Batalionu GL.

III Batalion.
Dowódca:
ppor. AL. Edward Gronczewski „Przepiórka”.
Zastępca dowódcy:
ppor. AL. Mieczysław Olszewski „Mietas”.
Oficer oświatowy:
- Leon Mitkiewicz „Leon”.: zginął 22 kwietnia 1944 r., w Marynopolu (pow. Kraśnik) w walce z oddziałami NSZ.

Okres od połowy maja do 27 lipca 1944 r.

Dowódca:

kpt. AL. Ignacy Borkowski "Wicek".: 12 maja - 27 lipca 1944 r.

Zastępca dowódcy:
por. AL. Ludwik Paszkowski ‚Lutek”.

Oficer propagandowy:
ppor. Wacław Rózga "Stefan".

1 Kompania.

Dowódca:
por. AL. Ludwik Paszkowski ‚Lutek”.
Zastępcy dowódcy i oficerowie propagandowi:
por. AL. Mieczysław Wiśniewski "Mietek".: ?? - 13 maja 1944 r. (poległ pod Flisami).
ppor. AL. Jan Juniewicz „Janek”.

2 Kompania.
(W końcu czerwca 1944 r. została rozwiązana).

Dowódcy:
ppor. AL. Jan Fijoł „Ryś II”.: ?? - 16 czerwca 1944 r. (zaginął).
kpr. AL. Franciszek Ziemba „Januszek”.: ?? - 22 czerwca 1944 r. (poległ w Puszczy Solskiej).

3 Kompania "Straży Chłopskiej".

Dowódcy:
por. BCh. Julian Kaczmarczyk „Lipa”.: ?? - 11 czerwca 1944 r., (poległ w rejonie Jarocina, pow. Nisko).
ppor. BCh. Franciszek Bielak "Sokół", „Dobry”.

Zastępca dowódcy:
ppor. Władysław Rękas „Sęp”.: ?? - 11 czerwca 1944 r. (poległ w rejonie Jarocina, pow. Nisko).

4 Kompania.
(Pod koniec czerwca 1944 r., przekształcona w samodzielne oddziały "Małego Ryśka" i "Zająca").

Dowódcy:
por. AL. Zbigniew Pietrzyk „Zbyszek”.: od końca czerwca w sztabie brygady.

Zastępcy dowódcy:
ppor. AL. Ryszard Płowaś „Mały Rysiek”.
sierż. Czesław Olszewski „Zając”.

Oddział "Przepiórki"/5 Kompania.

Dowódca:
por. AL. Edward Gronczewski „Przepiórka”.

Zastępcy dowódcy:
ppor. AL. Mieczysław Olszewski „Mietas”.
ppor. AL. Kazimierz Zabor „Tygrys”.

1 Pluton.
Dowódca:
- Adam Skóra „Adaś”.
2 Pluton.
Dowódca:
- Edward Strzelecki „Pająk”.
3 Pluton.
Dowódca:
- Aleksander Szmecht.

Oddział "Cienia"/6 Kompania:

Dowódca:
por. AL. Bolesław Kaźmierak (Kowalski) „Cień”.: luty/marzec - lipiec 1944 r.

W lutym 1944 r., na rozkaz dowództwa Okręgu z Oddziału "Przepiórki" (5 Kompanii) wydzielono oddział w sile 15 partyzantów, nad którym dowództwo objął Bolesław Kaźmierak "Cień", dotychczasowy zastępca Gronczewskiego. Oddział ten cieszył się jedną z najgorszych sław i określany był przez miejscową ludność oraz żołnierzy AK i NSZ jako zwykła banda rabunkowa.

W kwietniu 1944 r., w lasach janowskich skoncentrowały się cztery oddziały AL o fatalnej opinii wśród okolicznej ludności, były to grupy.: "Przepiórki" E. Gronczewskiego, "Maksyma" Andrzeja Flisa, "Zbyszka" Zbigniewa Pietrzyka i "Cienia".
19 kwietnia komuniści otoczyli niechętne im, "reakcyjne" wsie: Kolonię Potok-Stany, Potok-Stany i Dąbrówkę, przystępując do krwawej pacyfikacji. Tuż po wkroczeniu do wsi zabili trzech mężczyzn. Bito zwykłych mieszkańców i członków rodzin żołnierzy podziemia, jednej kobiecie połamano ręce. AL-owcy opuścili wspomniane wsie dopiero po godz. 18 zabierając ze sobą około dziesięciu aresztowanych. Zaprowadzono ich w rejon Puziowych Dołów, gdzie wszyscy zostali zamordowani.

Kilka dni później oddziały "Zbyszka", "Przepiórki" i "Cienia", liczące łącznie 150 ludzi, stoczyły regularną bitwę z Legią Nadwiślańską NSZ, dowodzoną tymczasowo przez kpt. Zbigniewa Wyrwicza "Witolda", w rejonie Marynopola. Po obu stronach było 10 zabitych. Po wojnie Kowalski stwierdził, że po tym wydarzeniu jego oddział znalazł się w rozkładzie.

5 maja 1944 r. w Owczarni "Cieniowcy" zaatakowali oczekujący na zrzut 47-osobowy oddział 3 kompanii 15 pułku piechoty AK, dowodzony przez por. Mieczysława Zielińskiego "Krysta", "Moczara", z którym wcześniej utrzymywali kontakty. Zabito wówczas Zielińskiego i siedemnastu jego podkomendnych.
Po zebraniu broni, wyposażenia i okradzeniu zwłok żołnierzy AK, gwardziści dobili swoich rannych i opuścili Owczarnię. Zbrodnia ta odbiła się szerokim echem w okolicy. Spowodowała ona, że w kręgach Armii Krajowej postanowiono zorganizować obławę na oddział "Cienia".
Oficer Kedywu AK, Cichociemny por. Kazimierz Dekutowski "Zapora" wysłał łącznika do mjr. Zub-Zdanowicza "Zęba", z prośbą o pomoc w rozbiciu oddziału GL. Oprócz obu Cichociemnych do obławy przyłączył się wraz ze swoim oddziałem por. Stanisław Łokuciewski "Mały".
Tymczasem Kowalski postanowił kolejny raz splądrować majątek Józwów oraz rozprawić się ze wsiami z okolic Marynopola, których mieszkańcy powiadamiali polską konspirację o pojawieniu się w okolicy komunistów.

12 maja 1944 r. oddział por. Łokuciewskiego natknął się na 30-osobową grupę z oddziału Kaźmieraka. Po krótkiej walce AL-owcy zostali pobici i w rozsypce wycofali się do Bożej Woli. Stamtąd wzmocnieni resztą grupy (w sumie około 90 gwardzistów), ruszyli z powrotem w celu rozbicia "Małego". W drodze zostali jednak zaatakowani przez 50-osobowy oddział por. Leona Cybulskiego "Znicza" z NSZ.
Stopniowo do walki włączały się kolejne grupy polskiej konspiracji: oddział "Małego", placówka AK z Dębiny, oddziały por. Kazimierza Boruszyńskiego "Emira" i kompania szkoleniowa por. Brunona Sychowskiego "Juhasa" - dwie ostatnie grupy z NSZ.
Komuniści, tracąc kilkunastu ludzi wycofali się do Bożej Woli i chcąc utrudnić pościg podpalili kilkanaście gospodarstw. Nieubłagany pościg trwał. Kiedy jednak wydawało się, że grupa "Cienia" zostanie ostatecznie zlikwidowana, oddziały Armii Krajowej wycofały się z operacji na skutek interwencji przełożonych, którzy zakazali im podejmowania akcji przeciwko Armii Ludowej.

W dniu 2 lipca 1944 r., we wsi Stefanówka, grupę "Cienia" zaatakował oddział AK Bolesława Frańczaka "Argila", jednak akcja został przeprowadzona nieudolnie w wyniku czego nie zdołano rozbić oddziału Kaźmieraka.
Przyjmuje się, że mord w Owczarni i potyczka w Stefanówce to ostatnie, większe operacje AL przeciwko siłom niepodległościowym na Lubelszczyźnie.

7 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Andrzej Pajdo "Andrzej".

Oddział BCh im. Bartosza Głowackiego (8 kompania).

Dowódca:
st. sierż. BCh Paweł Niewinny "Bartosz".

Oddział BCh im. Bartosza Głowackiego został utworzony z kilku grup wypadowych Batalionów Chłopskich, działających na terenach powiatu lubelskiego. Grupy te już od końca 1942 r., współpracowały z Gwardią Ludową.
W składzie 1 Brygady Oddział działał do 9 lipca 1944 r., kiedy to wszedł w skład 3 Brygady AL.

Kompania sztabowa (9 kompania).

Dowódcy:
por. AL. Aleksander Szymański „Bogdari”.: poległ 22 czerwca 1944 r. w rejonie Górecka Kościelnego (pow. Biłgoraj).
sierż. AL. Ludwik Bujnowicz „Gajowy”.: 22 czerwca - 27 lipca 1944 r.

1 Pluton.
Dowódca:
sierż. AL. Ludwik Bujnowicz „Gajowy”.
2 Pluton.
Dowódca:
sierż. AL. Jan Owczarz „Marynarz”.: od końca czerwca 1944 r. dowódca samodzielnego oddziału.
3 Pluton.
Dowódcy:
sierż. AL. Władysław Bownik ‚Kret”.

Oprócz zorganizowanych kompanii w skład Brygady weszły również mniejsze grupy i oddziały:

Oddział Specjalny Obwodu "Bolka".
Dowódca:
por. AL. Gustaw Alef-Bolkowiak "Alef", "Bolek".
Zastępca dowódcy do spraw oświatowych:
por. AL. Włodzimierz Gensiorowski "Anatoli".: ?? - 12 lipca 1944 r.

Działał od maja do lipca 1944 r. Później przeniesiony do formowanej 3 Brygady AL. Wydzielony po bitwie pod Rąblowem (14 maja 1944 r.), jako dwudziestoosobowy oddział, mający początkowo za zadanie ochronę rannych w tej bitwie. Innym zadaniem oddziału miało być wsparcie miejscowych struktur AL.

Oddział Bezpieczeństwa.
Dowódca:
st. sierż. Krzysztof Mróz "Krzysiek".

Oddział Dywersyjny.
Dowódca:
- J. Kiełbasiński "Prałat".

Oddział "Armaty".
Dowódca:
por. AL. Aleksander Ligięza "Armata".

W lipcu 1944 r., oddział miał wejść do formowanej 3 Brygady AL.

Oddział "Lubelaka"".
Dowódca:
por. AL. Henryk Szymański "Lubelak", "Heniek".

W lipcu 1944 r., oddział miał wejść w skład formowanej 3 Brygady AL.

Oddział "Marka".
Dowódca:
- Józef Małysz "Marek".

Oddział "Małego Ryśka".
Dowódca:
por. AL. Ryszard Płowaś "Mały Rysiek".

Oddział im. D. Czachowskiego.
Dowódca:
- st. lejtnant Paweł Iżycki "Paweł".

Operował na terenie Obwodu II w okresie 19 - 27 lipca 1944 r., w tym czasie podlegał dowództwu tego obwodu. Organizacyjnie oddział podlegał dowództwu Obwodu Radom-Kielce.
W czerwcu przeprawił się przez Wisłę i przybył na Lubelszczyznę w celu odbioru broni. Podczas oczekiwania na transport został uzupełniony przez miejscowe dowództwo Okręgu 5. Wskutek dynamicznej sytuacji na froncie oddział nie zdołał przeprawić się z powrotem za Wisłę i działał na Lubelszczyźnie do nadejścia Armii Czerwonej.

2 Brygada AL (1 Batalion GL) im. Hołoda.

Okres istnienia: styczeń - 20 lipca 1944 r.
Liczebność: 7 maja 1944 r. - 620 partyzantów, po 14 maja odtwarzana.

Okres od stycznia do 14 maja 1944 r.

Dowódcy:

kpt. AL. Jan Hołod "Kirpiczny".: ?? - 6 stycznia 1944 r.
kpt. AL. Aleksander Skotnicki "Zemsta".: ?? - 18 maja 1944 r.

Szef sztabu:
por. AL. Zbigniew Stępka "Mara".: 12 maja 1944 - ??
Oficer propagandowy:
ppor. AL. Gustaw Alef-Bolkowiak "Bolek".: 11 kwietnia - 14 maja 1944 r.

Oddział sztabowy.
Dowódca:
sierż. AL. Józef Gruszczyk "Józek".

1 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Jan Wótjowicz "Maciek".
Zastępca dowódcy:
ppor. AL. Jan Białek "Biały".

2 Kompania.
Dowódca:
ppor. AL. Jan Litko "Janek".

3 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Jan Gajuś "Stach".: marzec - lipiec 1944 r.

4 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Chyl Grynszpan "Chyl".

Oddział "Niwy".
Dowódca:
kpt. BCh Wacław Drozd "Wach".: początek maja 1944 r.

Okres od 14 maja do 20 lipca 1944 r.

Dowódca:

kpt. AL. Zbigniew Stępka "Mara".: ?? - 20 lipca 1944 r.

Kompania sztabowa.
Dowódca:
ppor. AL. Józef Gruszczyk "Józek".

1 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Jan Białek "Janek Biały".

2 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Jan Litko "Janek".

3 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Stanisław Gajuś "Stach".

4 Kompania.
Dowódca:
por. AL. Chyl Grynszpan "Chyl".


3 Brygada AL.

Dowódca:

kpt. AL. Jan Piątek.

Okres istnienia: 9 - 20 lipca 1944 r. Rozwiązana w fazie organizacyjnej, tylko z nazwy będąc brygadą.
Liczebność: 20 lipca 1944 r. - 130 partyzantów.

Oddział "Armaty".
Dowódca:
por. AL. Aleksander Ligęza "Armata".

Oddział "Starego".
Dowódca:
- Konstanty Mastalerz "Stary".

Oddział Specjalny Obwodu "Bolka".
Dowódca:
por. AL. Gustaw Alef-Bolkowiak "Alef", "Bolek".
por. AL. Włodzimierz Gensiorowski "Anatoli".: ?? - 12 lipca 1944 r.

Oddział BCh im. Bartosza Głowackiego.
Dowódcy:
st. sierż. BCh Paweł Niewinny "Bartosz".
Oficer propagandowy:
kpr. AL. Władysław Kańczugowski "Żwirko".
Dowódca plutonu szturmowego:
plut. AL. Kazimierz Kmieć "Kazik".

W składzie 3 Brygady od maja 1944 r.

Oddział "Heńka Lubelaka".
(od czerwca 1944 r.).
Dowódca:
ppor. AL. Henryk Szymański "Heniek", "Lubelak".

Oddział "Małego Ryśka".
(od końca czerwca 1944 r.).
Dowódca:
ppor. AL. Ryszard Płowaś "Mały Rysiek".

Oddział "Zająca".
(od końca czerwca 1944 r.).
Dowódcy:
sierż. AL. Czesław Olszewski "Zając".: ?? - 22 lipca 1944 r.
- Jan Dorsz "Jędruś".

Oddział "Marynarza".
(od końca czerwca 1944 r.)
Dowódca:
sierż. AL. Jan Owczarz "Marynarz".

Polowa Szkoła Oficerska.
(4-20 lipca 1944 r.).
Dowódca:
por. AL. Edward Jędrzejowski "Baryka".

PSO umieszczono w rejonie leśnym Ostrowa Lubelskiego. Otwarcie kursu miało miejsce 5 lipca 1944 r. Pluton szkolny liczył około 30 ludzi i podzielony został na trzy drużyny.

Pluton żandarmerii.
(14 - 20 lipca 1944 r.).
Dowódca:
sierż. AL. Jerzy Kilanowicz "Maciej".
Szef plutonu:
- Bazyli Abramiuk "Dziadek".

Grupa "Murzyna".
(lipiec 1944 r.).
Dowódca:
- Ryszard Postowicz "Murzyn".

Grupa "Pilota".
Dowódca:
st. sierż. AL. Jan Błażejczyk "Pilot".

Grupa działała w okresie maj - lipiec 1944 r., na terenie powiatu krasnystawskiego.

Grupa "Cygana".
Dowódca:
- Gustaw Król "Cygan".

Grupa "Kozaka".
Dowódca:
- Jan Jakubczyk "Kozak".

Oddział łącznikowy "Janowskiego".
Dowódca:
ppor. AL. Andrzej Pajdo "Andrzej".


Brygady Polskiego Sztabu Partyzanckiego podporządkowane dowództwu AL.

Brygada im. Wandy Wasilewskiej.
(Na początku lipca 1944 r., podporządkowana dowództwu Armii Ludowej.
Rozformowana 2 sierpnia 1944 r.).

Dowódcy:
kpt. Stanisław Szelest.: ?? - czerwiec 1944 r.
- Wiktor Kremieniecki.: lipiec 1944 r.

Komisarz:
- Wiktor Kremieniecki.
Zastępca do spraw politycznych:
kpt. Józef Krakowski.: 13 lipca 1944 - ??
Szefowie sztabu:
- Nikołaj Kaporcew.: ?? - 22 czerwca 1944 r.
- Sergiusz Apanasewicz.: lipiec 1944 r.

Oddział im. Tadeusza Kościuszki. 1 Batalion.
Dowódca:
ppor. Aleksander Fudalej.: ?? - 22 czerwca 1944 r.
- Jan Bulwicki.: lipiec 1944 r.
Zastępcy dowódcy:
- Fiodor Czernin.
- Iwan Orłow.: lipiec 1944 r.

Oddział im. Henryka Dąbrowskiego. 2 Batalion.
Dowódcy:
- Piotr Sobczyk.
- Stanisław Matys.

Brygada im. Tadeusza Kościuszki.

Dowódca:
mjr Czesław Klim.

Zastępca dowódcy do spraw politycznych.
por. Hipolit Duliasz.
Zastępca do spraw liniowych.
- N.N.
Szef sztabu:
por. Edmund Niedźwiecki.
Lekarz brygady:
kpt. Aleksander Masław.
Instruktor minerski.
ppor. Lucyna Hertz.

1 Batalion.
Dowódca:
por. Zygmunt Stadnicki.

2 Batalion.
Dowódca:
por. Jan Piątek.: ?? - 9 lipca 1944 r.


Inne oddziały AL.


Oddział "Janowskiego".
Dowódca:
- Leon Kasman "Janowski".

Oddział powstał w rejonie Pińska. W styczniu 1944 r., "Janowski" jako przedstawiciel Kominternu został przerzucony, wraz ze swoim oddziałem (liczącym wówczas około 100 ludzi) na Lubelszczyznę, w celu nawiązania utraconego (po aresztowaniu przez gestapo sekretarza PPR Pawła Findera i odpowiedzialnej za kontakty radiowe Małgorzaty Fornalskiej) kontaktu z KC PPR.

Kontakt, ów nawiązał przekazując do Moskwy list od Gomułki, dokumenty KRN oraz charakterystyki Gomułki i Bieruta. Grupę Kasmana pozostawiono na Lubelszczyźnie jako niezależny od PPR punkt łączności z Moskwą.
Kasman nie chciał podporządkować się kierownictwu PPR na czele z Gomułką, twierdząc, że polecenia może przyjmować tylko z Moskwy. Przebywał w dowodzonych przez Mieczysława Moczara oddziałach Armii Ludowej.

Oddział BCh "Wacka"
Dowódca:
- Wacław Drozd "Wacek".

Oddział został utworzony z inicjatywy kpt. Zygmunta Goławskiego, komendanta BCh w rejonie Ostrowa Lubelskiego. Dowódca oddziału "Wacek", w marcu 1944 r., przeszedł wraz ze swoimi ludźmi do Armii Ludowej i został instruktorem wyszkolenia bojowego w I Batalionie im. Hołoda..

Oddział Bernackiego.
Dowódca:
- Zygmunt Ćwikło "Bernacki".

Koniec.





powrót do strony głównej



copyright 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion