Po zakończeniu działań wojennych sytuacja sprzętowa naszego lotnictwa myśliwskiego przedstawiała się nie najlepiej.
Eskadry były wyposażone w samoloty różnych typów, nierzadko o znacznym stopniu zużycia, co powodowało nie tylko problemy logistyczne, ale w znaczący sposób osłabiało ich potencjał zaczepno - obronny. Próbowano temu zaradzić poprzez zakup licencji we włoskiej wytwórni lotniczej Gio Ansaldo na samolot myśliwski Ansaldo A - 1 Balilla, którego produkcję uruchomiono w Zakładach Mechanicznych E.Plage i T. Laśkiewicz w Lublinie.
Niestety, lubelska fabryka nie opanowała do końca procesu produkcji i seria katastrof dyskwalifikowała ten sprzęt jako pełnosprawny płatowiec myśliwski.

W maju 1921 r. MSWojsk. zawarło umowę z nowo powstałą Spółką Akcyjną "Francusko - Polskie Zakłady Samochodowe i Lotnicze" - zwaną potocznie "Francopol" min. na produkcję francuskiego myśliwca SPAD XX C-2.
Do uruchomienia produkcji nie doszło z winy Spółki i umowę 30.12.1924 r. rozwiązano w atmosferze skandalu korupcyjnego.

Zwrócenie się do strony francuskiej o pomoc w organizacji naszego lotnictwa, zaowocowało objęciem 20.01.1923 r. przez gen. Leveque funkcji dowódcy naszych sił powietrznych.
Planował on wprowadzenie na wyposażenie naszych eskadr myśliwskich samolotu Nieuport 29C1. Samoloty te były na wyposażeniu lotnictwa Belgii, Szwecji, Hiszpanii, Japonii, Włoch i Argentyny. Ogółem wyprodukowano 1250 egz. tych maszyn.
Trudno powiedzieć, czy plany gen. Levequa w zakresie wyposażenia naszego lotnictwa w te maszyny uzdrowiłyby sytuację. Odwołanie go 17.08.1924 r. ze stanowiska zniweczyło ten zamiar. Jego miejsce zajął gen. Zagórski.

Tymczasem sytuacja naszego lotnictwa myśliwskiego wyglądała tak, że pod koniec 1924 r. jedyną, w miarę sprawną jednostką w Rzeczypospolitej, przedstawiającą jaka taką wartość bojową był III dywizjon 1 Pułku Lotniczego w Warszawie mający na wyposażeniu nieszczęsne Balille.
W cztery lata po zakończeniu działań wojennych nasze lotnictwo myśliwskie mogło wystawić do działań 24 maszyny + 4 zapasowe o wątpliwej przydatności. Stan naszego lotnictwa myśliwskiego był krytyczny.

Po objęciu urzędu gen. Zagórski podjął decyzję o wyposażeniu polskiego lotnictwa w samoloty SPAD S61 C1.
Była to konstrukcja nowa, co prawda opracowana na podstawie metalowego myśliwca SPAD S 81, który w liczbie 80 sztuk wszedł na uzbrojenie francuskiego lotnictwa, ale projektant inż. Herbemont przeprojektował konstrukcje płatowca na drewnianą. Należy wspomnieć, że SPAD S61 nie wszedł na wyposażenie lotnictwa francuskiego i jego produkcja ograniczyła się do kilku egzemplarzy z różnymi silnikami.

Prototyp myśliwca oblatano 6.10 1923 i już wtedy wykazano, że konstrukcja płatowca ma niewielką wytrzymałość i odkształca się w czasie wykonywania figur akrobacji na skutek przeciążeń. Samolot praktycznie był nie do wyprowadzenia z korkociągu, był nadsterowny, miał tendencje do wchodzenia w korkociąg płaski, co zwykle kończyło się katastrofą. Mimo, tych oczywistych wad w konstrukcji gen. Zagórski zamówił w wytwórni Blériot SPAD Aeronautique ogółem 256 tych myśliwców.
Co wiecej: z reaktywowaną Spółką "Francopol" zawarto umowę na produkcję na prawach licencyjnych 100 samolotów.

Początkowo, po wprowadzeniu na wyposażenie naszych jednostek myśliwskich, Spady cieszyły się dobra opinią. Rasowa sylwetka, doskonałe osiągi - szybkość, zwrotność powodowała, że piloci lubili na nich latać, a co bardziej doświadczeńsi lotnicy dokonywali na nich cudów akrobacji. Po jakimś czasie fatum ciążące nad naszym lotnictwie myśliwskim dało znać o sobie.
Wkrótce ujawniły się wady samolotu : niemożność wyprowadzenia z korkociągu, tendencja do wchodzenia w korkociąg płaski i co najgorsze - urywanie skrzydeł w locie. Należy wspomnieć, że w takich przypadkach pilot nie miał szans na opuszczenie maszyny, gdyż nie używano wtedy spadochronów.
Seria katastrof lotniczych spowodowała, że samolot poddawano procesowi modernizacji, lecz bezskutecznie. Katastrofy następowały jedna po drugiej. Przyczyny ich były różne, ale dominowały naruszenia konstrukcji co skutkowało urwaniem skrzydeł. W wypadkach zginęło 31 pilotów.

Aby wyjaśnić przyczyny takiego stanu rzeczy nowy Dowódca Departamentu Aeronautyki płk Rayski nakazał przeprowadzenie próby statycznej płatowca. Wykonano to w grudniu 1928 r. i w styczniu 1929 r. Okazało się, że współczynnik obciążenia niszczącego zamiast zakładanego 13 wynosił 6.
Sytuacja wymagała natychmiastowego wycofania Spadów z wyposażenia naszych eskadr, ale to mogło skutkować całkowita likwidacją lotnictwa myśliwskiego, dlatego też płk. Rayski zakazał wykonywania akrobacji na tych samolotach i nakazał bezwzględnie stosowanie spadochronów.
W 1929 r. przeprowadzono pierwszą kasację 30 Spadów, a w latach 1930 - 1931, skasowano jeszcze 80.
Ostatnie wycofano z użytku na przełomie 1931/1932 r.

Przez półtora roku zakłady SPAD produkowały myśliwce dla Polski. Trudno jednoznacznie stwierdzić ile wyprodukował "Francopol". Liczba oscyluje miedzy 10 a 30 sztuk.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Kadłub skorupowy monocoque, klejony jako całość na kopycie z trzech warstw taśm forniru tulipanowca i oklejony polakierowanym płótnem. Płaty dwudźwigarowe, pokryte częściowo sklejką a częściowo płótnem.
Podwozie dwugoleniowe z osią niedzieloną. Amortyzator ze sznura gumowego.
Napęd : silnik Lorraine-Dietrich LD 12 Eb o mocy nominalnej 450 KM i startowej 478 KM.
Uzbrojenie: 2 km pilota Vickers 7,7 mm.

Dane techniczne:
- rozpiętość 9,53 m
- długość 6,98 m
- wysokość 2,90 m
- powierzchnia nośna 29,30 m2
- masa własna 1166 kg
- masa użyteczna 399 kg
- masa całkowita 1565 kg

Osiągi:
- prędkość maksymalna 227 km/h na wys. 15 m
- prędkość przelotowa 132 km/h
- prędkość wznoszenia 6,69 m/s
- pułap praktyczny 7500 m
- pułap bojowy 5000 m


Bibliografia:
Andrzej Morgała - "Samoloty wojskowe w Polsce 1924 - 1939". Bellona 2003
Andrzej Morgała - "Samoloty wojskowe w Polsce 1918 - 1924", Bellona 1997
Jerzy R. Konieczny - "Kronika lotnictwa polskiego 1241 - 1945", WKiŁ 1984
Andrzej Morgała - "Samoloty myśliwskie w lotnictwie polskim", WKiŁ 1979
Internet:
Rafał Białkowski "Zelint" - "Kalendarium polskiego lotnictwa za czasów generała Leveque", Forum - www.dws.org.pl